Duurzaam geneesmiddelengebruik: bestaat dat?

De drie sprekers bekijken ieder vanuit een andere invalshoeken wat duurzaamheid kan inhouden in verschillende onderdelen van de medicijnketen. Wat is hierbij precies het probleem en wat kunnen wij daar met elkaar aan doen?

Ambities van de Coalitie Duurzame Farmacie

Per jaar gaan er 420 miljoen doosjes met medicatie over de toonbank. Brigit van Soest-Segers geeft aan dat deze medicatie enerzijds zorgt voor een verbetering van de gezondheid van mensen. Maar anderzijds heeft de medicatie ook negatieve effecten op het milieu, doordat de sterk werkzame stoffen vaak moeilijk afbreekbaar zijn en ophopen in het milieu. Om de uitwerking op de natuur tot een minimum te beperken heeft BOGIN in 2019 de Coalitie Duurzame Farmacie opgezet. Dit betreft een samenwerking van VIG, BOGIN, Neprofarm, KNMP en individuele geneesmiddelenbedrijven, die gezamenlijk de Green Deal Duurzame Zorg hebben ondertekend om duurzame productie, distributie en inzet van geneesmiddelen met de best denkbare effecten op de gezondheid te bevorderen.

Verduurzaming van de hele medicatieketen

De hele keten moet verduurzamen. Dit begint bij het circulair maken van de ontwikkeling van medicatie: hierbij zijn over het algemeen vervuilende chemische processen nodig, waarbij CO2 vrijkomt en veel water en grondstoffen gebruikt worden. Tevens kan ook het distributieproces circulair gemaakt worden en kan er meer per schip in plaats van  per vliegtuig vervoerd worden en is duurzamer gebruik van verpakkingen mogelijk. In de gebruiksfase kan de uitgifte van medicatie zoveel mogelijk afgepast worden en tot slot kan in de afvalverwerkingsfase de inzameling van overgebleven medicatie worden bevorderd en de afvalverwerking, waaronder de zuivering van water, worden verbeterd in samenwerking met de waterschappen.

Samenwerking en uitdagingen

Om dit alles te realiseren is het van belang om op nationaal, Europees en mondiaal niveau samen te werken en zo de productie, distributie, afvalverwerking en de daaraan gelieerde internationale wet- en regelgeving op elkaar af te stemmen en elkaar te controleren op de uitvoering. Voorbeelden van dergelijke initiatieven en regelgeving zijn de Green Deal Duurzame Zorg, Ketenaanpak medicijnresten uit water (waaronder aanpak antibiotica resistentie), de Europese Green Deal, Kader richtlijn water en op mondiaal niveau Sustainable Development Goals VN.
Bij dit alles is het de uitdaging om medicatie betaalbaar te houden en tegelijkertijd te verduurzamen, zonder dat er geneesmiddelentekorten ontstaan. Vanuit een zorgvuldige samenwerking zal een systeemverandering moeten plaatsvinden om te verduurzamen en dezelfde kwaliteit van zorg te leveren.

Afbeelding

Feasibility of redispensing novel oral anticancer agents unused by patients: the return study

Charlotte Bekker vertelt dat in Nederland jaarlijks ongeveer 100 miljoen euro aan medicatie wordt weggegooid, waarvan ongeveer 40% kan (en moet) worden voorkomen. Veel van de medicatie die wordt teruggebracht is onaangebroken en nog niet over de datum. Dit is verspilling van medicatie en geld en is slecht voor het milieu.

Onderzoek naar haalbaarheid heruitgifte

Daarom is de haalbaarheid onderzocht om ongebruikte dure orale oncolytica (gemiddeld 3000 euro per verpakking), die op kamertemperatuur bewaard moet worden, opnieuw uit te geven. Hierbij ontvangen patiënten de medicatie in een zakje met een temperatuurmeter waarmee de bewaartemperatuur kan worden gecontroleerd. Wanneer een patiënt medicatie overhoudt, doordat bijvoorbeeld gewisseld wordt van therapie, wordt de ongebruikte medicatie door de apotheek verzameld en op kwaliteit gecontroleerd. Daarbij wordt gekeken naar de houdbaarheidsdatum, de kwaliteit van de verpakking, de bewaartemperatuur en of de verpakking nog niet is aangebroken. Medicatie die aan alle eisen voldoet, wordt aan een andere patiënt verstrekt. Daarnaast worden met patiënten gesprekken gevoerd om het proces naar hun wensen in te richten.

Resultaten onderzoek

Uit het onderzoek komt naar voren dat de helft van de patiënten bereid is om ongebruikte medicatie in te leveren en na een kwaliteitscontrole weer te ontvangen. Patiënten zitten maximaal 12 maanden in de studie en tot nu toe zijn 188 verpakkingen opnieuw uitgegeven met een totale waarde van ongeveer 520.000 euro. De voornaamste reden voor patiënten om niet deel te nemen aan het onderzoek was, omdat ze niet voldeden aan de inclusiecriteria of, omdat de patiënt zelf geen tot weinig medicatie overhoudt. De voornaamste reden waarom medicatie niet heruitgegeven kon worden was, omdat de verpakking geopend was.

Vervolgstappen

Alvorens heruitgifte van orale oncolytica als standaardzorg kan worden geïmplementeerd, is een aantal vervolgstappen nog noodzakelijk. Zo moeten factoren die de bereidheid tot deelname van centra en patiënten verhogen verder in kaart worden gebracht en kunnen artsen worden voorgelicht over de noodzaak tot indamming van medicatieverspilling. Tot slot, moet met alle relevante partijen worden gekeken naar de (wettelijke) kaders, de haalbaarheid van opschaling en de mogelijkheden voor andere medicatie.

Discussie

Vanuit de zaal wordt opgemerkt dat de kosteneffectiviteit nog beter zal uitvallen als ook de zuiveringskosten en milieubelasting wordt meegerekend.
Daarnaast wordt vanuit de zaal opgemerkt dat de studie is verricht bij ziekenhuisapotheken, maar dat introductie van een heruitgiftesysteem bij openbare apotheken veel lastiger zal zijn.
Tot slot, vraagt een van de deelnemers zich af welke kosten er mogen hangen aan het recyclen van generieke goedkope geneesmiddelen. De spreker geeft aan dat de drempelwaarde bij ongeveer 100 euro per verpakking ligt.

Afbeelding

Waterkwaliteit en medicijnresten

Vrijwel alle medicatie die wordt geslikt, komt via urine en ontlasting in het rioolwater terecht. Volgens Michaël Bentvelsen komt na zuivering jaarlijks ongeveer 190 ton van deze medicatie in het oppervlaktewater terecht, wat vervolgens gebruikt wordt om drinkwater van te maken. Hoewel de medicatieconcentraties dusdanig laag zijn dat er voldoende schoon drinkwater geproduceerd kan worden, is het van belang dat de medicatieconcentraties niet te veel ophopen in het milieu en negatieve effecten veroorzaken bij het waterleven. Daarom is de ‘Ketenaanpak medicijnresten uit water’ opgezet. Dit betreft een samenwerkingsverband tussen het ministerie van VWS, LNV, lagere overheden en met een brede vertegenwoordiging van partners uit de water-, de zorg- en de farmaceutische sector om de medicatieconcentraties zo laag mogelijk te houden volgens nationale en Europese regelgeving met als uitgangspunt dat iedereen de zorg ontvangt, waar het individu recht op heeft.

Aanpak medicatieconcentraties in het water

Momenteel zuiveren de waterschappen het rioolwater voornamelijk biologisch met behulp van beluchting en bacteriën. Maar steeds vaker is het nodig om ook ozon en actieve kool te gebruiken om organische verontreiniging te verwijderen. Het standaard doorvoeren van een dergelijke extra zuiveringsstap zou gepaard gaan met een verhoging van ongeveer 15-20 euro per inwoner, waar nu 60 euro gemiddeld wordt betaald. Dit wordt niet door iedereen acceptabel geacht.
Vanuit de ‘Ketenaanpak medicijnresten uit water’ wordt ook naar de rest van de medicatieketen gekeken om de waterconcentraties zo laag mogelijk te houden. Hierbij kan gedacht worden aan het verstrekken van kleinere hoeveelheden medicatie tegelijkertijd, het beperken van medicatie zonder receptuur, het promoten van een gezonde levensstijl en het voorlichten van patiënten en voorschrijvers over onder andere het belang van inzameling van overgebleven medicatie. Tot slot, dient per medicijn de belasting op het milieu in kaart gebracht te worden.

Sessie samengevat

Er is in korte tijd al heel veel bereikt bij het vormen van samenwerkingen en het opstellen van richtlijnen om tot verduurzaming van de geneesmiddelensector te komen. Er moet echter nog veel gebeuren. Om de verduurzaming te realiseren zijn alle partijen uit de sector, inclusief de patiënt als individu noodzakelijk en verantwoordelijk.