Kennislacunes op het gebied van duurzame zorg zichtbaar maken voor beleid

Samen met 200 andere partijen heeft ZonMw de Green Deal Duurzame Zorg ondertekend. Daarin is afgesproken dat we ons zullen inspannen om de milieudruk van de zorg te verlagen. Naar aanleiding hiervan hebben wij in 2022 een verkenning uitgevoerd over wat er nodig is aan onderzoek en kennisontwikkeling om duurzame zorg te ondersteunen.

Een collectieve ambitie: duurzame zorg

ZonMw draagt bij aan de Green Deal Duurzame Zorg, een snel groeiende beweging die tot doel heeft om verduurzaming in de zorg te versnellen. Het doel van deze ‘groene’ deal is om de milieudruk van de zorg te verlagen en daarmee de negatieve effecten van de zorgsector op de gezondheid te verminderen. Al bij de start van deze beweging, in 2018, hebben we deze deal ondertekend. Ons onderzoeksprogramma Klimaat en gezondheid vormt een goede illustratie van onze inzet voor duurzame zorg. 

Green Deal Duurzame zorg bestaat uit 4 afspraken

Alle partijen die de Green Deal hebben ondertekend, houden zich aan deze afspraken:

  • het terugdringen van CO2-uitstoot;
  • zuiniger gebruik van grondstoffen;
  • minder medicijnresten in het water;
  • een gezonde leefomgeving voor patiënt, cliënt en zorgmedewerkers.
CO2-emissiereductie in de zorg
Het stimuleren van een gezondheidsbevorderende zorgomgeving

Beleidsdoelen duurzame zorg

Ook in verscheidene beleidsnota’s en -akkoorden spreekt het kabinet de ambitie uit om de zorg duurzamer te maken. Het vorige kabinet legde zich er in de Klimaatwet al op vast om in 2050 de koolstofemissies terug te brengen tot netto nul – daar moeten bijvoorbeeld ook zorginstellingen aan voldoen. Concreet heeft de overheid 3 doelen geformuleerd:

  • het regelmatig beoordelen van de ecologische voetafdruk van de zorgsector;
  • het ondersteunen van de zorgsector om duurzame zorg te leveren;
  • het ontwikkelen van een aanbodketen die koolstofemissie-arm is.

Oproep aan de zorgsector om te verduurzamen

Voormalig VWS-minister Hugo de Jonge deed bij de klimaattop in Glasgow, op 11 november 2021, een duidelijk beroep op de zorgsector om te verduurzamen . "De sector moet ook zijn bijdrage leveren om klimaatverandering tegen te gaan, en zichzelf voor te bereiden op de veranderingen die gaan komen. Want de klimaatcrisis is óók een gezondheidscrisis’’. Bekijk zijn Engelstalige videoboodschap over gevolgen voor de gezondheidszorg van klimaatverandering op de website van de Rijksoverheid over duurzame zorg.

Duurzame zorg en klimaat

Ernst Kuipers, toen hij  nog voorzitter was van het Landelijk Netwerk Acute Zorg, dus vóór zijn ministerschap: “Als we de klimaatproblematiek niet weten te regelen, dan krijgen we problemen voor de gezondheid en de gezondheidszorg die veel groter zijn dan COVID-19.”

Een handtekening op de Green Deal Duurzame Zorg, en dan?

Hannie Bonink, directeur Programma's bij ZonMw, vertelt of de handtekening die zij in 2018 namens ZonMw plaatste onder de Green Deal Duurzame Zorg, een wassen neus is.

De zorgsector draagt bij aan de vervuiling van het milieu

Waarom is het belangrijk om de zorg duurzamer te maken? Op macro-, meso- en microniveau laten berekeningen zien dat de zorg bijdraagt aan de vervuiling van het milieu. Voor de zorgsector als geheel is berekend dat deze minstens 7% van de totale CO2- uitstoot van Nederland veroorzaakt: evenveel als staalproducent Tata Steel en de kolencentrale Eemshaven bij elkaar.

Wist u dat 1 dag opname van 1 patiënt op de intensive care afdeling gelijk staat aan de kap van 200 vierkante meter bos, 2.000 kilometer autorijden en het verbruik van meer dan 15.000 liter water?  Een doorsnee ziekenhuis produceert al snel 430.000 kg afval per jaar.

Verkenning: pleidooi voor kennisontwikkeling

Het zoeken naar oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken zien we als een belangrijke taak van ons. Dat doen we door kennisbehoeften te signaleren, onderzoek te programmeren en de impact daarvan te stimuleren. Een paar concrete voorbeelden zijn dat we sinds 2019 met kennisontwikkeling bijdragen aan het bestrijden van de coronapandemie. Voor het maatschappelijke vraagstuk Gezonde leefomgeving delen en verbinden we kennis sinds 2020. En in mei 2022 kwam onze verkenning uit naar kennislacunes en -behoeften op het gebied van duurzame zorg.

Verkenning duurzame zorg

In 2022 hebben wij een verkenning uitgevoerd naar wat er nodig is aan onderzoek en kennisontwikkeling om duurzame zorg te ondersteunen. En welke rol de ZonMw-programmering hierbij kan spelen. Deze verkenning was in opdracht van het Managementteam (MT) van ZonMw en in samenwerking met het programmateam Duurzame zorg van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). De verkenning pleit voor een kennisinfrastructuur duurzame zorg.

Een aantal landen doet al veel om de klimaatvoetafdruk van de zorg te verminderen. Van Duitsland, Engeland en Scandinavië kunnen we bijvoorbeeld veel leren, zo blijkt uit onze verkenning. Daarin pleiten we ook voor het opstellen van een internationale onderzoeksagenda. Gebrek aan geld wordt vaak genoemd als een belangrijke belemmering om zorg duurzamer te maken. Tegelijkertijd blijken er vaak meer mogelijkheden tot financiering te zijn dan gedacht.

> Bekijk de verkenning over duurzame zorg

Een duurzamer gezondheidstelsel

Een duurzamere zorg houdt ook in dat ons gezondheidszorgsysteem zelf duurzamer moet worden. In haar onderzoeksagenda 2022-2024 zet het Nivel hiervoor meerdere mogelijkheden op een rij. De trekkers achter het initiatief Code Rood dringen aan op meer inspanningen die ervoor zorgen dat mensen niet ziek worden (‘health in all policies’). Voor mensen die wel ziek worden, dringen zij aan op behandelingen die het milieu, natuur en klimaat niet aantasten (‘climate in all health policies’). De uitspraak ‘de meest duurzame zorg is de niet-geleverde zorg’ valt in diverse sectoren van de zorg steeds vaker.

Voorbeelden binnen en buiten ZonMw

medisch personeel zittend in een cirkel

Duurzame inzetbaarheid van zorgpersoneel vraagt om ondersteunende teamleiders

Lees welke lessen over de duurzame inzetbaarheid van personeel uit onderzoek vertaald kunnen worden naar concrete acties in de dagelijkse praktijk van zorgorganisaties. Tijdens de piek van de COVID-19 pandemie was de druk op het zorgpersoneel groot. Onderzoekers van Maastricht University keken naar de aanpassingen die ziekenhuizen deden en de impact daarvan op de duurzame inzetbaarheid van zorgpersoneel.

Bevorderen van circulair werken

Hoe duurzaam is zorg op de OK, SEH en IC?

Een van de door ons gefinancierde onderzoeksprojecten dat nu loopt, is het project van het Radboudumc over de milieu-impact van zorgtrajecten van patiënten op de spoedeisende hulp (SEH), operatiekamers (OK) en intensive care (IC) via 'life cycle assessments'. Want wat is de dagelijkse impact op het milieu van een afdeling spoedeisende hulp? Wat ‘verbruikt’ een OK of een IC aan medicijnen, apparaten, ziekenhuiskleding en (wegwerp-)materialen? Lees hoe dit project dit aanpakt.

Uitvinding van een herbruikbaar blaaskatheter

Met subsidie uit het programma Goed Gebruik Hulpmiddelenzorg Thuis ontwierp uroloog Bertil Blok uit het ErasmusMc een katheter dat opnieuw kan worden gebruikt. Lees hoe deze innovatie moet zorgen voor een vermindering van tientallen miljoenen kilo’s medisch plastic per jaar. Daarnaast levert het een kostenbesparing van minstens 500 miljoen euro. Hij kreeg hiervoor de publieksprijs voor het beste idee of initiatief voor duurzame zorg in 2020. In 2018 was dit het eerste onderzoeksproject over duurzame zorg dat we financierden.

Duurzame zorg: platforms en initiatieven

In binnen- en buitenland wemelt het van platforms en initiatieven op het gebied van duurzame zorg.

Laat u inspireren door alles wat verzameld is door bijvoorbeeld het platform Zorg voor Klimaat, het Milieuplatform Zorgsector en door VWS onder het motto 'Vergroen de zorg.' In onze verkenning staan in bijlage 3 nog meer platforms (‘infrastructuren’).

Milieu-impact is onderdeel van goede kwaliteit van zorg

Een zorgvuldige afweging over de impact op het milieu hoort bij (de beschrijving van) goede kwaliteit van zorg. Het Zorginstituut neemt dit daarom expliciet op als criterium in het toetsingskader waaraan kwaliteitsstandaarden en meetinstrumenten moeten voldoen. Het Zorginstituut maakt hiermee duidelijk dat de hele zorgsector verantwoordelijk is voor passende maatregelen om de volksgezondheid en samenleving te beschermen. En dus om duurzame zorg te bevorderen. Lees op pagina 25 hoe dit in het toetsingskader staat verwoord.

 

Reductie van medicijnresten in grond en oppervlaktewater

Wat zit er in het water?

Mensen spoelen regelmatig hun overgebleven medicijnen door de wc. Uit het rioolwater worden medicijnresten grotendeels gefilterd. Een deel ervan komt echter in het oppervlaktewater. Dat is niet goed voor het milieu en voor het waterleven. Een voorbeeld zijn antidepressiva die zorgen voor een gedragsverandering bij vissen en waterkreeftjes.

Mensen en dieren scheiden resistente bacteriën uit met de ontlasting. Via het riool bereiken die bacteriën de afvalwaterzuiveringen. Die kunnen het aantal resistente bacteriën, resistentiegenen en resten van antibiotica deels verminderen, maar niet volledig. Mensen die zwemmen in oppervlaktewater waarin gezuiverd afvalwater wordt geloosd, kunnen deze resistente bacteriën mogelijk binnenkrijgen. De gevolgen hiervan voor de gezondheid moeten nog onderzocht worden. Lees meer hierover op p. 35 van het cahier 'Afvalwater' van onze partner BWM.

Groene OK’s willen CO2-voetafdruk verminderen

Operatiekamers moeten zich meer inspannen om hun ecologische voetafdruk te verminderen, zo vindt het Landelijk Netwerk De Groene OK. Er is een wereld te winnen door medicijnresten te beperken, anesthesiegassen te gebruiken die zo min mogelijk vervuilend zijn, instrumenten circulair te gebruiken, plastic afval te verminderen en het energieverbruik op de OK te verlagen. Ook werkt de Groene OK aan een voorstel om duurzaamheid als vast (en verplicht!) criterium in behandelrichtlijnen op te nemen. Lees over alle activiteiten van dit netwerk op hun website.

Gezonde voeding en daglicht

Maatregelen en ingrepen op het gebied van natuur, architectuur en voeding kunnen duurzame zorg stimuleren. Het RIVM verzamelt praktijkvoorbeelden die dit illustreren. Lees wat werkt, en wat (nog) niet. Denk aan planten en daglicht in een gebouw, en gezonde voeding voor zorgprofessionals en patiënten.

Relevante links over gezondheidsbevorderende zorgomgeving

Waar kunt u terecht voor meer informatie?

Wilt u meer informatie over Duurzame zorg?

Duurzame zorg is onderdeel van Gezonde leefomgeving

Alle activiteiten die duurzame zorg kunnen stimuleren, maken onderdeel uit van het bredere thema gezonde leefomgeving. We spreken van een gezonde leefomgeving als deze het fysiek, mentaal én sociaal welbevinden van burgers bevordert. Inhoudelijk gaat het daarbij om zeer verschillende thema’s, variërend van klimaatverandering en infectieziekten tot voeding en duurzame zorg. Samen met het RIVM werkt ZonMw aan een nieuw programma Gezonde en Groene Leefomgeving, in opdracht van het ministerie van VWS en LNV. Uiteraard zoeken we daarin de verbinding met onze verkenning over duurzame zorg.

Lees op onze webpagina hoe kennis over de leefomgeving op een positieve manier kan bijdragen aan de gezondheid van mensen.

Naar boven
Direct naar: InhoudDirect naar: Onderkant website