Meer onderzoek en aandacht nodig naar oorzaken en behandeling van vermoeidheid

Wat is er aan de hand?

Ongeveer 9 miljoen mensen in Nederland hebben één of meer chronische ziekten. Een deel van deze groep krijgt (in meerdere of mindere mate) te maken met vermoeidheidsklachten. Deze klachten hebben niet alleen invloed op de individuele levens van mensen, maar ook op de maatschappij als geheel. Vermoeidheid is bijvoorbeeld de oorzaak van een hoger ziekteverzuim en een grotere zorgvraag.

Kennis bundelen

Ondanks dat het veel mensen treft is er nog veel onduidelijk over vermoeidheid. Zo weten we nog niet wat de klachten veroorzaakt of hoe ze het best behandeld kunnen worden. Daarom hebben de SGF en ZonMw besloten om alle beschikbare kennis over vermoeidheid bij elkaar te laten brengen in een kennissynthese. Onderzoekers Martijn Spruit en Annemie Schols van de Maastricht University kregen opdracht om de kennissynthese uit te voeren.

In deze animatievideo delen we de belangrijkste conclusies van de kennissynthese.

Chronisch zieken hebben meer kans op vermoeidheidsklachten

Mensen met één of meerdere chronische ziekten hebben vaker last van vermoeidheidsklachten dan mensen zonder chronische ziekte. Iemand die chronisch ziek is heeft 50 tot 60 procent kans op vermoeidheidsklachten; bij gezonde mensen is dat 10 tot 15 procent. Bij wie meer dan één chronische ziekte heeft neemt de kans op het hebben van (ernstige) vermoeidheid alleen maar toe. Het hebben van één of meer chronische ziekten speelt dus een grote rol bij het hebben van vermoeidheidsklachten.

Toch is er geen sprake van een een-op-een relatie tussen vermoeidheid en chronische ziekten, vertelt onderzoeker Martijn Spruit. ‘Niet alle personen met een chronische ziekte hebben vermoeidheidsklachten en niet iedereen met vermoeidheid is chronisch ziek.’

Vermoeidheid is een ziekte-overstijgend symptoom

Verder blijkt uit de synthese dat vermoeidheid voorkomt bij verschillende chronische ziekten. Ook is er geen – of slechts een beperkt – verband tussen de ernst van de vermoeidheid en de ernst van de aandoening. Dit suggereert dat ernstige vermoeidheid een ziekte-overstijgend symptoom is.
Onderzoeker Annemie Schols: ‘Uit de kennissynthese blijkt dat factoren zoals geslacht, roken, aanwezigheid van angst- en/of depressieve stoornis, pijn, een hogere BMI en hogere scores voor neurotische persoonlijkheidskenmerken verband houden met de aanwezigheid van ernstige vermoeidheid. Dit pleit voor een ziekte-overstijgende behandeling van ernstige vermoeidheid.’

De oorzaken en behandeling van vermoeidheid zijn nog onvoldoende onderzocht

Het aantal onderzoeken naar de oorzaken van vermoeidheid bij chronische ziekten is beperkt. Dit geldt ook voor onderzoek naar de effectiviteit van interventies die vermoeidheid kunnen verminderen. Hierdoor is het moeilijk om een effectieve behandeling in te zetten die niet alleen de symptomen, maar ook de oorzaak van de klachten aanpakt.  

Vermoeidheidsklachten worden niet genoeg besproken met de zorgverlener

Ondanks dat naar schatting miljoenen Nederlanders last hebben van vermoeidheid, wordt het onderwerp nog lang niet altijd besproken in de behandelkamer. Uit een enquête onder patiënten blijkt dat in 50 procent van de gevallen nooit, zelden of af en toe met een behandelend arts wordt gesproken over vermoeidheid.

In de kennissynthese worden aanbevelingen gedeeld die moeten helpen om de situatie van patiënten te verbeteren. Dit zijn de vier belangrijkste:

1. De diagnose en behandeling van vermoeidheid bij chronische ziekten moet hoger op de agenda van zorg, beleid en wetenschap komen te staan.
2. Vermoeidheidsklachten moeten vaker worden besproken in de behandelkamer. Patiënten en zorgverleners kunnen hier al mee starten.
3. Het onderwerp ‘vermoeidheid’ moet worden opgenomen in toekomstige medische en paramedische richtlijnen. Ook moet het thema een plek krijgen in individuele zorgplannen.
4. Er moet een groots opgezet, landelijk, interdisciplinair onderzoeksprogramma komen, gericht op de onderliggende oorzaken en behandeling van (ernstige) vermoeidheid bij chronisch zieken. Hierin moet een ziekte-overstijgende aanpak centraal staan.

Er moet nog veel gebeuren om mensen met ernstige vermoeidheid goed te kunnen helpen. Daar is een gezamenlijke aanpak voor nodig, waarbij organisaties in sectoren zorg en arbeid een cruciale rol spelen. Daarom organiseerden ZonMw en SGF online stakeholdersbijeenkomsten met onder andere Patiëntenfederatie Nederland, VNO-NCW / MKB Nederland, FNV, het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Health~Holland en beroepsverenigingen in de zorg.

In de bijeenkomsten werden de belangrijkste resultaten uit de kennissynthese overgedragen en werd besproken hoe het probleem van ernstige vermoeidheid door het veld kan worden opgepakt. Uit de gesprekken kwam naar voren dat een gezamenlijke aanpak van vermoeidheid dringend nodig is, omdat dit lonend is voor mens en maatschappij.  

Het initiatief voor de kennissynthese ‘vermoeidheid bij chronische ziekten’ is door ZonMw en SGF genomen. Het is nu aan organisaties uit de sectoren zorg en arbeid om het onderwerp verder te brengen en tot een gezamenlijke aanpak te komen. Bij dit proces blijven ZonMw en SGF betrokken.

Begin 2022 wordt de kennissynthese officieel overhandigd aan Patiëntenfederatie Nederland.