Samen bewegen naar inclusief sporten

‘Ik kom niet echt uit een sportfamilie,’ lacht meervoudig paralympisch en wereldkampioen Esther Vergeer. Als zij eind jaren ’80 als 8-jarig meisje in een rolstoel belandt, maakt sporten onderdeel uit van haar revalidatie. ‘De keuze was eigenlijk tennis, basketbal of zwemmen,’ vertelt ze. ‘Nu zijn er wel 40 sporten die je met een handicap kunt doen.’ Een mooie vooruitgang, maar zijn daarmee alle obstakels voor mensen met een beperking die willen sporten weggenomen? Daarover gaat Esther in gesprek met Caroline van Lindert, senior onderzoeker bij het Mulier Instituut, een organisatie die met sportonderzoek wil bijdragen aan sport voor mensen met een beperking beter toegankelijk maken.  

'Inclusie zeggen' en 'inclusie doen'

‘We mogen niet klagen,’ antwoordt Esther op de vraag of zij vindt of Nederland zich genoeg inzet voor mensen met een beperking. ‘Nederlanders staan open voor mensen met een beperking. De voorzieningen en toegankelijkheid zijn over het algemeen oké. Zeker internationaal gezien. Dus als je een beetje assertief bent, kun je redelijk meekomen in ons land. Toch denk ik wel dat we een beetje zijn blijven hangen. Er moeten best nog wat stappen worden gezet. Met de ratificatie van het VN-verdrag Handicap in Nederland, nu 5 jaar geleden, hebben we als land uitgesproken dat iedereen met een beperking toegang moet hebben tot sport. Maar zeggen is één, het daadwerkelijk doen is wat anders.’ Precies,’ beaamt Caroline. ‘Er is een verschil tussen inclusie zeggen en inclusie doen. Maar gemeenten, sportbonden en vrijwilligers van verenigingen weten vaak niet hoe ze het voor elkaar kunnen krijgen.’

‘Veel verenigingen en toernooien aarzelen om aanpassingen te doen,’ vervolgt Esther. ‘”Het zal wel duur zijn en heel veel geregel”, is de gedachte. En dan gebeurt er dus niks. Bij het ABN AMRO World tennis Tournament heeft het ook enkele jaren geduurd voordat wij volledig geïntegreerd waren binnen het officiële toernooi. Je begrijpt waar mijn drive vandaan komt voor de Esther Vergeer Foundation: ik wil het mogelijk maken dat kinderen met een beperking gewoon terecht kunnen bij een sportvereniging van hun keuze. Want eenmaal over de streep, is elke sportvereniging en sporter enthousiast en trots dat ze het voor elkaar hebben om iedereen te verwelkomen. Dan ervaren ze dat het een verrijking is.’

Waar vind je ervaringsdeskundigen?

Caroline: ‘Gemeenten, sportbonden, buurtsportcoaches en andere betrokkenen snappen de doelgroep niet goed genoeg. “Om hoeveel mensen gaat het precies, waar zijn ze en hoe kunnen we ze betrekken?” zijn ingewikkelde vragen waar onderzoek voor nodig is om te beantwoorden.’ ‘Dat merk ik ook,’ beaamt Esther. ‘Ervaringsdeskundigen worden niet (goed) gevonden. Door regels en wetgeving is het lastig om met kinderen met een beperking in contact te komen. Toch lukt dat sinds kort beter. Met de Esther Vergeer Foundation zijn we in 2021 in 7 academische ziekenhuizen een sportpoli gestart. Daar zien we die kinderen samen met hun ouders en eindelijk kunnen we hen gericht bewegen en begeleiden tot sport. We maken een op maat gemaakt advies, gaan mee naar de eerste trainingen en zorgen ervoor dat de benodigde attributen op de vereniging beschikbaar zijn. Zo geven we heel praktisch dat eerste zetje. Wat me wel opvalt sinds we dit doen: het aantal kinderen met een beperking is veel groter dan we dachten.’

1 loket

Er moet door meerdere mensen een extra stapje worden gezet, concluderen Esther en Caroline. ‘Sportverenigingen moeten denken aan een rolstoeloprit of het regelen van vervoer,’ legt Esther uit. ‘Maar degene met een beperking mag ook initiatief nemen. Het werkt als het van 2 kanten komt. Toch wil ik daarbij opmerken dat de wirwar van regels niet meehelpt. Waar kan je een sportrolstoel lenen als je een sport wil uitproberen? Waar moet je aankloppen voor vervoer? Er is een lappendeken van organisaties en initiatieven die allemaal apart het wiel uitvinden.’ ‘Klopt’, knikt Caroline. ‘En al die organisaties hebben ongeveer dezelfde doelstelling. Soms wordt er wel samengewerkt, maar vaak ook niet. Daar is dus ook nog een stap te maken. Idealiter werken we allemaal samen aan 1 gezamenlijk doel.’

'Als we anders naar sport gaan kijken, kan je inclusie vergroten.' - Caroline van Lindert

Esther: ‘Ik zie wel kansen wat betreft technologische innovatie als het gaat om die wet- en regelgeving. Wat zou helpen is 1 website of app die alle ondersteuningsmogelijkheden overzichtelijk bij elkaar plaatst. Dat er als het ware 1 loket is waar je alles kunt regelen als je met een beperking wil gaan sporten. Waar je bijvoorbeeld vervoer naar de sportclub kunt regelen. ‘En denk ook aan sociale innovatie’, vervolgt Caroline. ‘Als we anders naar sport gaan kijken, kan je inclusie vergroten. Esther is gewoon een topsporter die uitblinkt in tennis. Als je haar altijd eerst rolstoeltennisser noemt, maak je er iets aparts van. Terwijl je rolstoeltennis ook gewoon als discipline van het tennis zou kunnen benoemen. Uiteindelijk zijn sporters allemaal atleten, beperkt of niet. Misschien moeten we het dus openstellen; dat mensen zonder beperking kunnen deelnemen aan gehandicaptensporten. En andersom.’

‘Uiteindelijk gun ik iedereen de tennisclub waar ik begon', besluit Esther. ‘Een vriendin speelde daar en vroeg me mee. De trainer, die geen enkele ervaring had met rolstoeltennis, zei: “Kom maar, we zien wel hoe het gaat.” En natuurlijk, er was niet meteen een aangepast toilet, maar oké, dan ging ik thuis toch gewoon naar de wc? Je moet er zelf ook een beetje flexibel mee omgaan als een club zich openstelt. Samen ontdekken en uitproberen. Kijk waar mij dat heeft gebracht!’

Meer lezen over het aantal volwassenen en kinderen met een beperking en het beleids- en organisatielandschap van sport en bewegen voor mensen met een beperking? Je vindt het in onderstaande rapporten waaraan Caroline meewerkte.

• Deelname sport en bewegen door mensen met een beperking – Mulier Instituut
• Het sport- en beweeggedrag van kinderen met een beperking – Mulier Instituut
• Inclusief sporten en bewegen voor mensen met een beperking – Mulier Instituut

Over de geïnterviewden

Wie is wereldkampioen Esther?

Esther Vergeer (1981) was 8 jaar toen ze in een rolstoel belandde. Basketbal en tennis maakten onderdeel uit van haar revalidatietraject. Toen haar tennistalent opviel, besloot ze zich daarop te richten. Het bleek een goede keuze. Ruim 10 jaar stond ze op 1 van de wereldranglijst rolstoeltennis, ze werd 7 keer paralympisch tenniskampioen en vijfmaal verkozen tot gehandicapte sporter van het jaar. In de laatste 10 jaar van haar carrière won ze maar liefst 470 wedstrijden op een rij. Tijdens haar sportcarrière richtte ze de Esther Vergeer Foundation op, waarmee ze jongeren met een handicap enthousiast wil maken voor sport. Daarnaast is ze toernooidirecteur van het ABN AMRO wheelchair tennis tournament, Chef de Mission bij de Paralympische Spelen en adviseur voor het NOC*NSF. Recent schitterde een jonge Esther in de nieuwste reclame van Calvé.

Wie is onderzoeker Caroline?

Caroline van Lindert (1969) werkt als senior onderzoeker bij het Mulier Instituut, een organisatie die bijdraagt aan goed onderbouwd beleid, gericht op de bevordering van sport, sportief bewegen en de versterking van de sportsector. In 1997 bezocht Caroline voor haar toenmalige werkgever sportverenigingen die iets deden voor sporters met een beperking. Het enthousiasme dat deze mensen verbond, greep haar. Ze gaf een boekje uit met een stappenplan hoe je zoiets als sportvereniging aanpakt. Het bleek de start van haar interesse in belemmeringen bij het sporten en hoe daar met beleid en interventies op kan worden ingespeeld. Haar onderzoeken focussen zich op sportdeelname van mensen met een beperking en (beleids)vraagstukken op het gebied van gehandicaptensport.

Verder lezen?

• Lees meer over sport, cultuur en vrije tijd voor mensen met een ziekte of beperking