Kinderopvang heeft positief effect op ontwikkeling kinderen

Maakt het voor de sociaal-emotionele ontwikkeling van je kind uit of hij naar een kinderdagverblijf of gastouder gaat? En zijn kwetsbare, verlegen kinderen gevoeliger voor hun omgeving dan veerkrachtige, robuuste kinderen? Die 2 vragen stonden centraal in het project “Effecten van kinderopvang: profiteren kinderen in verschillende mate?”.

Over prof. dr. Ruben Fukkink

Het onderzoek werd geleid door Ruben Fukkink, bijzonder hoogleraar Kinderopvang en educatieve voorzieningen voor het jonge kind aan de Faculteit der Maatschappij- en Gedragswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. Een rode draad in de onderzoeken die hij doet, is het meten en verbeteren van de pedagogische kwaliteit en de professionalisering van de kinderopvang.

‘Het effect van kinderopvang op de ontwikkeling van kinderen wordt in veel studies niet gemeten. Dat maakt dit onderzoek bijzonder: we hebben 3 jaar lang de ontwikke-ling van kinderen kunnen volgen in het kinderdagverblijf en bij gastouders.’

Onderzoek en praktijk komen samen

‘Zonder samenwerking met mensen uit de praktijk – zoals Helen Faasse (kinderopvang KidsFoundation/Partou), Els van de Luit (Stichting Nysa, brancheorganisatie voor gastouders) en Jacqueline Alix (gastouderbureau 4Kids) die verderop aan het woord komen - was dit project nooit gelukt’, aldus Ruben Fukkink. ‘Het onderzoek, dat samen met Rosanne Sluiter en Minne Fekkes werd uitgevoerd, vroeg de nodige inzet van kinderdagverblijven, gastouders en ouders.’

Om de ontwikkeling van kinderen gedurende 3 jaar te volgen, bezocht een onderzoeker meermaals de deelnemende opvanglocaties. Hij observeerde de professionals en kinderen tijdens momenten als vrij spel, lunch en overgangssituaties en legde dit vast met een camera. Ruben: ‘We keken bijvoorbeeld of de professional de ontwikkeling van de kinderen stimuleerde. Naast deze observaties vulden zowel de professionals als de ouders vragenlijsten in over de sociaal-emotionele ontwikkeling en het welbevinden van het kind.’

Over Jacqueline Alix

Jacqueline Alix is pedagogisch coach bij gastouderbureau 4Kids. Ze heeft gastouders benaderd om mee te doen aan het onderzoek. ‘Ik heb gebeld en gebeld. Door gastouders goed het belang van het onderzoek uit te leggen en duidelijk te maken wat ze konden verwachten, wilden gastouders graag meedoen. Toen ze eenmaal instemden, gingen ze er voor de volle 100% voor en deden aan alle metingen mee.’

‘Gastouders werken alleen, het is niet vanzelfsprekend dat er iemand met een camera binnenkomt en allerlei vragen stelt.’

Effect van de interactie met het kind

‘Voorop gesteld: de kwaliteit van kinderopvang in Nederland is goed. Het welbevinden van kinderen is ook goed’, vertelt Ruben. ‘De pedagogische professionals zijn spilfiguren voor de kwaliteit. Wat zij doen, heeft direct effect op de ontwikkeling van de kinderen. Dat heeft ook dit onderzoek weer aangetoond.’ Ook de fysieke omgeving blijkt bij te dragen aan het welbevinden van kinderen. ‘Het kinderdagverblijf is net iets beter uitgerust dan gastouderopvang in eigen huis. De hele inrichting in een kinderdagverblijf is afgestemd op het kind, met voldoende speelhoeken en speelgoed. Dat heeft een klein positief effect op het welbevinden van kinderen.’

Effect van de relatie met het kind

Wat naast interactie met het kind effect heeft op de ontwikkeling, is de relatie tussen de professional en het kind. Ruben: ‘Die relatie hebben we gemeten met behulp van de vragenlijsten voor de professionals. Hoe meer nabijheid tussen professional en kind wordt ervaren, hoe minder conflicten en hoe zelfstandiger het kind, hoe beter de ontwikkeling is ten opzichte van andere kinderen. Dat effect konden we zelfs meten tot aan groep 1 van de basisschool. We zien een klein verschil in het effect tussen kinderdagverblijven en gastouderopvang, ten gunste van de gastouder. Kinderen bij de gastouderopvang worden als iets socialer beoordeeld. De groepen zijn kleiner, het kind heeft een vaster gezicht en de relatie met de gastouder is vaak hechter. Als de relatie in de gastoudervang goed is, gaat het ook goed met het kind.’

Temperament en sensitiviteit van kinderen

Jacqueline Alix gaat regelmatig bij gastouders op bezoek. ‘Wat mij altijd opvalt is dat zij heel goed weten wat voor karakter een kind heeft, en hoe ze daar het beste mee om kunnen gaan.’ In de opvang kunnen we kinderen verdelen in kortweg 2 typen: veerkrachtige, robuuste kinderen (paardenbloemkinderen) en kwetsbare, verlegen kinderen (orchideeënkinderen). ‘Bij orchideeënkinderen gaat het ook over hoog sensitieve kinderen die gevoelig zijn voor geuren, geluiden, licht of zelfs aanraking en kleding’, vult Ruben aan. ‘Wij waren onder andere benieuwd hoe het met deze kinderen gaat in de kinderopvang.’
Uit het onderzoek blijkt dat de kinderopvang alle typen kinderen helpt om zich positief te ontwikkelen. ‘Opvang bij de gastouder heeft zelfs nog een iets groter positief effect op de ontwikkeling van orchideeënkinderen dan in het kinderdagverblijf’, aldus Ruben.

Over Els van de Luit

Els van de Luit is adviserend pedagoog bij Stichting Nysa (brancheorganisatie voor gastouders). ‘We moeten niet zomaar iemand op een groep zetten. Het gaat erom dat we de juiste professionals inzetten, die investeren in de relatie met de kinderen en de stabiliteit van de groep. Ik word er als pedagoog heel blij van dat we het effect hiervan op de ontwikkeling van kinderen hebben aangetoond met dit onderzoek.’

‘Gastouders ervaren vaak voldoende ruimte om de gevoeligheden van hoog sensitieve kinderen te ontdekken, hier aandacht aan te besteden en zich aan te passen aan de behoefte van het kind.’

Duurzaam effect

Ruben heeft in dit project ook gekeken naar eerdere onderzoeken waarin kinderen werden gevolgd vanaf 2 jaar tot hun 18e. ‘Opvallend is dat je bij kinderen van 18 jaar nog steeds de kwaliteit van de kinderopvang kunt terugzien in hoe het met ze gaat. Het effect is wel klein: als kind groei je op bij je ouders, broer en/of zus, grootouders, en je gaat naar school en hebt vrienden. Dat heeft naast de opvang ook allemaal invloed op je sociale ontwikkeling.’

Resultaten gebruiken in de praktijk

Ruben hoopt dat het delen van de resultaten uit dit onderzoek, via artikelen als deze, bijeenkomsten en landelijke seminars, pedagogische professionals helpt om nog beter het gesprek met ouders aan te gaan. ‘Om daarin te ondersteunen, is een eerste aanzet gedaan tot een praktische tool’, licht Ruben toe. ‘We hebben een kaartenpakket ontwikkeld bestaande uit kaarten met karaktereigenschappen van kinderen. Samen met de ouder(s) kan de professional de kaarten bespreken en een aantal kaarten selecteren die het beste passen bij het kind. Op die manier krijgt zowel de professional als de ouder(s) een completer beeld van de ‘voorspellende’ eigenschappen en behoeften van het kind.’

Over Helen Faasse

Helen Faasse is manager Onderzoek & Innovatie bij KidsFoundation/Partou kinderopvang. Zij deden als een van de grootste kinderopvang-organisaties mee aan dit onderzoek. ‘Hoogwaardige en toegankelijke kinderopvang creëert sociale, zelfbewuste en veerkrachtige kinderen. Kennis door middel van onderzoek is voor ons een belangrijk middel voor continue verbetering van onze (pedagogische) kwaliteit. Ik ben heel blij met de inzichten uit dit onderzoek, waardoor we de wat meer kwetsbare kinderen nog beter kunnen begeleiden en een praktische tool hebben om de gesprekken met ouders nog meer te kunnen verdiepen.’

‘We hebben straks een tool in handen om met ouders een inhoudelijk gesprek aan te gaan over de ontwikkeling van hun kind. Dat maakt het eenvoudiger om onze kennis met ouders te delen.’

Els van de Luit voegt toe: ‘Het is belangrijk dat we blijven monitoren op het welbevinden van kinderen. We willen kinderen immers stimuleren om overeind te blijven in een hectische wereld. Maar de meeste gesprekken met ouders gaan nu alleen over de biologische behoeften van hun kind: “Heeft hij goed gegeten, geslapen, gepoept?” Ouders vinden het fijn om over de ontwikkeling van hun kind te praten. Een tool als dit gaat hier zeker aan bijdragen.’

Aanbevelingen

Ruben besluit het interview met een aantal aanbevelingen voor pedagogisch professionals: ‘Investeer als professional in de één-op-één relatie met het kind en heb oog voor paardenbloem- en orchideeënkinderen. Investeer ook in de relatie met ouders, voer gesprekken en geef die diepgang; bijvoorbeeld met behulp van het kaartenpakket. De sector is dagelijks bezig met kwaliteit, maak dit daar een onderdeel van.’

• Project Effecten van kinderopvang: profiteren kinderen in verschillende mate?
• Programma Kwaliteit Kinderopvang
• Thema School en kinderopvang
• Thema Preventie