Klimaat en gezondheid - ZonMw Digitale Publicaties

Onduidelijk wat de gezondheidseffecten zijn

Het klimaat verandert wereldwijd en ook in Nederland. Het veranderende klimaat in Nederland heeft al allerlei zichtbare gezondheidseffecten. Maatregelen om deze effecten van klimaatverandering tegen te gaan, bieden kansen voor het bevorderen van de gezondheid. Naast kansen zijn er ook risico's aan verbonden. De belangrijkste effecten van klimaatverandering op gezondheid hebben te maken met:

infectieziekten
voedselveiligheid en -zekerheid
huidkanker door UV-straling
allergieën
hitte in de stad
wateroverlast
longproblemen (COPD) door fijnstof
gezonde leefomgeving (water, groen)

Het is onduidelijk wat het gezondheidseffect van deze onderdelen apart en gezamenlijk is. De financiering voor onderzoek naar klimaat is nu ontoereikend en te versnipperd. We willen onderzoek financieren met een gezamenlijk doel op klimaat. Half november 2020 stelden wij daarom een subsidieoproep voor pilotonderzoek over klimaat en gezondheid open.

Pilotonderzoek Klimaat en Gezondheid

Pilotonderzoeken

In juli 2021 zijn 3 onderzoeken gehonoreerd. De onderzoeken, uitgevoerd door consortia, gaan over temperatuurgerelateerde effecten, allergieën en duurzame zorg. Met deze pilotonderzoeken krijgen beleidsmakers inzicht in de gezondheidsrisico’s van klimaatverandering. Bekijk welke pilotonderzoeken gestart zijn:

Warm aanbevolen. Dit project gaat over temperatuurgerelateerde gezondheidseffecten

Projectnummer: 10240012010001
Prof. dr. H.A.M. Daanen
Vrije Universiteit Amsterdam

Hij gaat op basis van interdisciplinair en participatief onderzoek een handelingsperspectief opstellen. Dit minimaliseert via een geïntegreerde benadering de nadelige temperatuurgerelateerde gezondheidseffecten. Het onderzoek besteedt speciale aandacht aan gedragscomponenten en hoogrisicogroepen.

Bekijk de projectpagina voor meer informatie.

Het beheersbaar maken van de effecten van klimaatverandering op allergie: van pollen tot patiënt integraal in beeld

Projectnummer: 10240012010002
Dr. L.A. de Weger
Leidsch Universitair Medisch Centrum

Zij wil met haar onderzoeksproject de effecten van klimaatverandering op allergie beter beheersbaar maken. Aan de ene kant kunnen met dit onderzoek pollenconcentraties en gerelateerde ziektelast beter in kaart gebracht worden. Aan de andere kant biedt het project ook handelingsperspectieven om de ziektelast van pollenblootstelling te reduceren bij een veranderd klimaat.

Bekijk de projectpagina voor meer informatie.

Handelingsperspectief verduurzaming zorgproces SEH, OK en IC

Dr. H.R.W. Touw
Radboudumc

De onderzoeker van deze studie heeft als doel de klimaat- en milieu-impact (CO2-uitstoot en afvalproductie) in kaart te brengen van specifieke, frequent voorkomende, individuele zorgtrajecten voor patiënten van de afdelingen spoedeisende hulp (SEH), operatiekamers (OK) en intensive care (IC). Deze kennis leidt tot een handelingsperspectief voor het verduurzamen van de zorgprocessen op deze afdelingen.

Bekijk de projectpagina voor meer informatie.

Netwerkbijeenkomst klimaatadaptatie en gezondheid

Op 13 oktober 2022 vond de netwerkbijeenkomst Klimaatadaptatie en Gezondheid plaats. Hier stonden de thema’s hittestress, mentale gezondheid en sociaaleconomische gezondheidsverschillen centraal. Mensen uit de werelden van onderzoek, beleid en praktijk kwamen met elkaar in contact om over deze thema's te discussiëren. Uit de bijeenkomst kwam de conclusie dat gezondheid meer aandacht moet krijgen bij de aanpak om klimaatverandering terug te dringen of de gevolgen ervan te verminderen.

Lees hier de terugblik van deze netwerkbijeenkomst.

Kennisagenda Klimaat en Gezondheid

Uitgeschreven tekst (txt, )

Meest urgente vragen

In opdracht van ZonMw hebben RIVM, Universiteit Maastricht en Wageningen University & Research de kennisagenda klimaat en gezondheid ontwikkeld. Een samenhangend onderzoeksprogramma met brede focus is van belang om inzicht te krijgen in de gezondheidsrisico’s van klimaatverandering. Er is ook een flyer beschikbaar met een samenvatting van de kennisagenda. Dat de ontwikkeling van deze kennisagenda noodzakelijk was, wordt tijdens een interview met Maud Huynen van Universiteit Maastricht en Arnold van Vliet van WUR uitgelegd. De kennisagenda brengt de meest urgente vragen in kaart geven ze aan.

Infographic Klimaat en gezondheid

Op basis van de kennisagenda Klimaat en gezondheid hebben we een interactieve infographic laten ontwikkelen. Klik op termen zoals 'hittestress' of 'Onderzoeksprogramma' in de interactieve infographic en lees hoe klimaatverandering en -maatregelen van invloed kunnen zijn op onze gezondheid. In de kennisagenda staan de belangrijkste behoeften aan kennis over de gezondheidseffecten van klimaatverandering.

> Bekijk de infographic over de gezondheidseffecten van klimaatverandering

NWA-programma Klimaatadaptatie en Gezondheid

jongen spuit man nat met tuinslang op grasveld

NWO en ZonMw werken samen aan klimaatadaptatie en gezondheid

Met het programma ‘Klimaatadaptatie en gezondheid’ willen ZonMw en NWO handelingsopties ontwikkelen voor aanpassing aan de gevolgen van klimaatverandering. De focus ligt op gezondheid en een gezonde leefomgeving in Nederland. De Nationale Wetenschapsagenda (NWA) heeft voor deze oproep geld beschikbaar gesteld voor onderzoek door brede consortia van kennisinstellingen, maatschappelijke stakeholders en praktijkpartijen. Lees in het verslag van de succesvolle startbijeenkomst van 10 november 2022 hoe de 2 onderzoeksconsortia aan de slag gaan. Bekijk de focus van beide consortia:

BluE and greeN Infrastructure desiGned to beat the urbaN heat (BENIGN)

Prof. dr. Erwin van der Krabben, Radboud Universiteit

Klimaatverandering in stedelijke gebieden

In stedelijke gebieden neemt de invloed van klimaatverandering op de gezondheid steeds meer toe. Er is sprake van hittestress en veranderde waterkwaliteit en plantdiversiteit. Blauwe (meren, kanalen, vijvers) en groene infrastructuur (bomen, kruiden) kunnen bijdragen aan het verminderen van hittestress en opwarming van de stedelijke omgeving. Het project BENIGN onderzoekt hoe blauwe en groene infrastructuur optimaal gebruikt kan worden in de stedelijke omgeving om gezonde leefomstandigheden te creëren. Daartoe worden living labs opgezet in 3 gemeenten. Een belangrijke uitkomst van het project is een ‘decision support system’, dat gebruikt kan worden door gemeenten om afwegingen te maken tussen groene en blauwe interventies om zo een gezondere leefomgeving te creëren.

Consortiumpartners: Radboud Universiteit, Radboud Universitair Medisch Centrum, Vrije Universiteit Amsterdam, Deltares, Donders Institute, Wageningen University & Research, Hogeschool Leiden, Unlimited Urban Management (UUM), Floron, LUMC, Cobra Groeninzicht, Gemeente Hilversum, Gemeente Dordrecht, Gemeente Leiden

CliMate AdaptatioN for HealThy Rural Areas (MANTRA)

Prof. dr. Pim Martens, Maastricht University

Klimaatverandering op het platteland

Er is te weinig aandacht voor de gezondheidseffecten van klimaatverandering op het platteland. Dit beperkt de impact van maatregelen om klimaatverandering en de effecten daarvan tegen te gaan. Het project MANTRA integreert klimaatveranderingsoplossingen met gezondheidsrisico’s en andere uitdagingen voor lokale gemeenschappen. Daarbij worden sturingsarrangementen ontworpen voor effectieve uitvoering. Hierbij wordt samengewerkt met lokale gemeenschappen in 3 ‘rural labs’ in Hogeland, Alblasserwaard en Noordoost Brabant. Het doel is te komen tot win-win oplossingen voor klimaatverandering, gezondheid en andere vraagstukken rondom plattelandsontwikkeling. Hierbij gaat het niet om papieren beloften, maar om gedragen oplossingen die echt te implementeren zijn.

Consortiumpartners: Maastricht University, RIVM, PBL, Wageningen University & Research, Naturalis, IVO, Hogeschool Leiden, Platform 31, Cliëntenbelang Amsterdam, Movisie, Louis Bolk Institute, Aanjager of Vakland het Hogeland, Wongema, CMO STAMM, Herenboeren Landmeerse Loop, GGD Hart voor Brabant, Bureau LIB, RNOB, GGD Groningen, Groninger Energie Koepel, Wadden Academy

Meer informatie over het programma ‘Klimaatadaptatie en gezondheid’ vindt u op de website van NWO.

Uitgelicht

In Nederland sterven er meer mensen bij extreem koude of warme temperaturen en door klimaatveranderingen komen deze uitersten steeds vaker voor. Tijdens hittegolven valt op dat er meer oudere vrouwen overlijden dan oudere mannen. Fysiologische en gedragsverschillen tussen mannen en vrouwen kunnen dit waarschijnlijk verklaren.

In klimaatonderzoek is meer onderscheid in sekse en gender nodig. Met name omdat klimaatverandering op veel gebieden bestaande sociale en economische ongelijkheden vergroot. Wij zetten daarom in op meer bewustwording en kennis op het thema gender en klimaat.

Hein Daanen, projectleider van het Klimaat en Gezondheid pilotonderzoek ‘Warm aanbevolen’, vertelt meer over zijn bevindingen op dit thema.

Welke stappen kan een gemeente nemen om ‘hitteproof’ te worden?

Met de ‘Menukaart Hitte in de gebouwde omgeving’ kan een gemeente samen met relevante partners een hitteprogramma ontwikkelen op de 3G’s: Gezondheid, Gebouw en Gebied. Een voorbeeld van één van de maatregelen; Met een lokaal hitteplan, een hitteprotocol en een goede communicatiestrategie kunnen levensbedreigende gezondheidsproblemen tijdens een hittegolf voorkomen worden.

Lees hier hoe je dit als gemeente kan aanpakken.

Al bekend met het Kennisportaal Klimaatadaptatie?

Het Kennisportaal Klimaatadaptatie bevat handige hulpmiddelen, praktische informatie, inspirerende voorbeelden en de laatste nieuwtjes voor iedereen die werkt aan een klimaatbestendig Nederland. Via de gezondheidspagina kom je meer te weten over de mogelijke gezondheidseffecten van klimaatverandering en wat je kunt doen om de risico’s te verminderen.

Onderzoek naar hittestress: resultaten en hiaten

Op initiatief van Klimaatverbond Nederland organiseerden we voor onderzoekers op 15 oktober 2021 een netwerkbijeenkomst over hittestress. Lees wat het netwerken en het delen van resultaten en kennishiaten heeft opgeleverd. Het onderwerp hittestress sluit goed aan bij activiteiten die we op de terreinen klimaat en gezondheid en gezonde leefomgeving ondernemen.

Volksgezondheid in beeld klimaatverandering

Zijn we voorbereid op de gezondheidseffecten van de klimaatverandering? Madeleen Helmer zegt er het volgende over: "Het is belangrijk dat we de klimaatrisico’s voor de gezondheid op tijd aan zien komen. Maar eerlijk gezegd zijn we daar nog niet zo goed in. De werkelijkheid is dat we beleidsmatig nog vooral reageren en niet anticiperen op klimaatverandering." Lees haar column in Mediator 47 als vicevoorzitter van de beoordelingscommissie van het ZonMw-programma Klimaat en Gezondheid en als projectleider klimaatadaptatie bij het Klimaatverbond Nederland.

Extern nieuws:

Bekijk het advies om Klimaatonderzoek Initiatief Nederland (KIN) op te richten zodat de transformaties versneld worden die nodig zijn om in 2050 een duurzame, klimaat-neutrale samenleving te realiseren (september 2022)
Lees de reactie van de minister voor Klimaat en Energie op het rapport 'Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability’ van het Intergouvernementele Panel voor Klimaatverandering (IPCC) van de Verenigde Naties. Dit 2e rapport van IPCC gaat in op de effecten van klimaatverandering en de mogelijkheden om ons daaraan aan te passen (maart 2022)
Zorgverleners luiden noodklok voor klimaat en gezondheid (februari 2022)
RIVM-magazine over klimaat en gezondheid in het Nederlands en Engels (oktober 2021)
De Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) over leefomgeving: de omgeving waarin mensen wonen, werken, leren en spelen is van grote invloed op hun gedrag en hun gezondheid. Door het slim verbinden van klimaatbeleid met gezondheidsbeleid, ruimtelijke inrichting en het herstelbeleid van de coronacrisis, is gezondheids- en welvaartwinst mogelijk, rekeninghoudend met kwetsbare groepen in de samenleving (27 november 2020)
Nu dat weer: Westnijlvirus vestigt zich in Utrecht (16 september 2020)
Nieuw onderzoek naar nieuwe strategieën om de verspreiding van knokkelkoorts richting Europa tegen te gaan (19 februari 2020)
www.processierups.nu (samenwerkingsverband van ministerie van LNV, Kenniscentrum Eikenprocessierups, RIVM, KAD en GGD GHOR NL)
Het Klimaatakkoord (juni 2019) schetst hoe Nederland werkt aan CO2-reductie in het kader van de klimaatafspraken van Parijs

Waar kunt u terecht voor meer informatie?

Wilt u meer informatie over Klimaat en gezondheid?

Neem contact met ons op via klimaat@zonmw.nl
Meld u aan voor de Preventienieuwsbrief die maandelijks verschijnt
Volg ons via LinkedIn

Klimaat en gezondheid is onderdeel van Gezonde leefomgeving

Naast het financieren van onderzoek vanuit het programma Klimaat en gezondheid hebben we ook andere initiatieven. Klimaat en gezondheid is een onderdeel van het ZonMw-brede onderwerp Gezonde leefomgeving. Op die pagina leest u hoe, door mensen te beschermen tegen risico's zoals klimaateffecten, zoönosen en milieu, de leefomgeving op een positieve manier kan bijdragen aan de gezondheid van mensen. Ook het bevorderen van gezond gedrag (bewegen, voeding, met aandacht voor gezondheidsverschillen) speelt hierbij een rol.