MANTRA en BENIGN samen aan de slag

Prof. Pim Martens (Universiteit van Maastricht) besprak de plannen van het MANTRA- consortium op het gebied van klimaatadaptatie en gezondheid in landelijke (rurale) gebieden. MANTRA (CliMateAdaptatioN for HealThy Rural Areas) gaat in 3 landelijke regio's transdisciplinaire living labs opzetten waarin lokaal maatwerk vorm kan krijgen en geëvalueerd zal worden. De regio's verschillen in de onderliggende problematiek. Zo spelen in Groningen bijvoorbeeld vergrijzing en de problemen door aardgaswinning een belangrijke rol, terwijl in Brabant als gevolg van de intensieve veehouderij de fijnstof- en stikstofproblematiek aandacht verdienen.

De presentatie over het BENIGN-consortium, gericht op klimaatadaptatie en gezondheid in steden, werd verzorgd door de Nijmeegse universitair docent Kevin Raaphorst. In BENIGN (BluE and greeN Infrastructure desiGned to beat the urbaN heat) ligt het accent op het aanpakken van hitte in de stad door een optimaal ontwerp van water en groen. Het uiteindelijke doel is een robuust netwerk van groen en water dat bijdraagt aan de gezondheid. Ook BENIGN gaat in 3 living labs aan de slag en betrekt daarbij verschillende disciplines en ook burgers. Het onderzoek in de living labs moet bijdragen aan een analyse van de kwetsbaarheden en aan het monitoren van hittestress, waterkwaliteit en pollenproblematiek. Het eindresultaat waar de onderzoekers naar streven, is een instrument waarmee gemeenten kunnen werken aan een optimale blauw-groene infrastructuur.

Zowel Martens als Raaphorst benadrukten dat BENIGN en MANTRA nauw contact zullen houden. Ondanks de verschillen tussen platteland en stad zijn er immers ook altijd raakvlakken. De gezamenlijke begeleidingscommissie zal ook bijdragen aan de synergie tussen de beide consortia.

Onder de inspirerende titel 'Er is nog een wereld te winnen' verzorgde Movisie een levendige workshop over citizen science. Zij legden daarbij de nadruk op participatief onderzoek, waarbij burgers (ook) een sterke inbreng hebben in besluitvormingsprocessen. Aan de hand van de participatieladder en enkele aansprekende voorbeelden van projecten toonden zij de meerwaarde van burgerparticipatie in projecten die te maken hadden met gewenste verandering: dorpsspiegels om zicht te krijgen op de problematiek in een gemeenschap, een toolkit bewonersparticipatie voor het platteland, armoedebeleid, ruimtelijke ordening. Ook de problemen en valkuilen kwamen aan de orde, met name de uitdagingen bij het bereiken en betrekken van de meest kwetsbare groepen.

Tijdens de discussie in de workshop kwam naar voren dat het begrip citizen science verschillende betekenissen kent. Naast het participatieve onderzoek kan bijvoorbeeld ook gedacht worden aan het inzetten van burgers bij het verzamelen van (temperatuur)data of (water)monsters. Eigenlijk overal waar burgers betrokken zijn bij het proces van onderzoek, van agendabepaling en vraagstelling tot opzet, uitvoering en evaluatie, kan gesproken worden van citizen science. De deelnemers wisselden ook tips uit over het creëren van een dialoog met betrokken burgers. Rekening houden met verschillen, duidelijk maken wat er met de uitkomsten gebeurt, een open houding en een veilige omgeving waarin iedereen kan meepraten, zijn van belang om zo laagdrempelig mogelijk burgers te betrekken. Dan nog blijft er sprake van een zekere selectiebias - juist de meest kwetsbare individuen hebben vaak niet de ruimte en de bereidheid om mee te doen met onderzoek.

In de workshop 'Interventies' bracht bureau UUM (Unlimited Urban Management) de deelnemers letterlijk in beweging: zij gingen naar buiten in 2 groepen en maakten aan de hand van een vragenlijst een inventarisatie van de buitenomgeving. De ene route had wel heel wat groen, maar nauwelijks beschutting; de andere route bood wel wat schaduw maar was vooral bebouwd en bestraat. Bij het nadenken over mogelijke interventies (bomen planten, asfalt verwijderen, bankjes plaatsen, verfraaien) werd duidelijk wat de voor- en nadelen zouden zijn. Ook werd aandacht besteed aan het sociale aspect, door de optie van een gezamenlijke buurtmoestuin te bespreken. Doordat deze workshop heel praktisch was ingericht, kreeg het aspect van bewonersparticipatie een heel concrete dimensie.

De workshop over samenwerking werd geleid door onderzoekers Kevin Raaphorst en Dore Engbersen. Zij benoemden dat bij transdisciplinaire samenwerking de onderlinge dialoog tussen onderzoekers van verschillende disciplines en ervaringsdeskundigen/burgers voor uitdagingen kan zorgen. De verschillende deelnemers hebben immers een verschillend kennisniveau over de relevante onderwerpen en verschillen ook in afstand tot de praktijk. Dat komt onder meer tot uiting in de betekenis die zij aan woorden geven.

Met de digitale tool Menti.com konden de deelnemers associaties geven bij sleutelbegrippen zoals 'Fysieke ruimte', 'Interventie', 'Inclusiviteit' en 'Model'. Daaruit werd al snel duidelijk dat al deze begrippen tot spraakverwarring kunnen leiden. Het ontwikkelen van een gemeenschappelijke taal is dus een belangrijke voorwaarde voor transdisciplinaire samenwerking. Minstens even belangrijk is een alertheid of iedereen dezelfde betekenis geeft aan woorden en begrippen. Anders bestaat het risico dat men denkt consensus te bereiken, terwijl men in werkelijkheid langs elkaar heen praat. Een ander risico dat benoemd werd, is dat een gemeenschappelijke taal een barrière kan betekenen voor het includeren van nieuwe partijen in een samenwerking.