Betere kwaliteit van verpleeghuiszorg door autonomie in samenspraak

‘Het gaat vaak over kleine dingen, die voor cliënten heel groot zijn’
Zorgprofessionals (in opleiding) hebben in 3 zorginnovatiecentra speciale leermethodieken uitgeprobeerd om de autonomie van hun cliënten in het verpleeghuis te verbeteren. Wat leveren de methodieken ‘Verhalen ophalen’ en ‘Schaduwen’ op? Zowel voor de cliënten als de zorgprofessionals zelf?

De autonomie van cliënten in de verpleeghuiszorg verbeteren. Dat is het hoofddoel van het project Autonomie in samenspraak. Een project dat 3 jaar geleden startte en nu in de afrondende fase zit. Marja Legius, docent en senior onderzoeker bij Fontys Hogescholen, pakte samen met lector Miranda Snoeren het projectleiderschap op. Ze vertelt: ‘Met dit project willen we de kwaliteit van de zorg verbeteren door cliënten te ondersteunen in hun autonomie en tegelijkertijd ook interprofessioneel samenwerken en leren stimuleren. Dat laatste zorgt ervoor dat je elkaars werk beter leert kennen, meer begrip voor elkaar hebt en daardoor beter samenwerkt.’  

Er zijn dus veel partijen betrokken: allerlei disciplines van de 3 zorginnovatiecentra en daarnaast ROC-studenten Verpleegkunde en senior en junior onderzoekers. In een zorginnovatiecentrum werken studenten, zorgprofessionals, docenten en zorgvragers nauw met elkaar samen. Leren, onderzoeken en innoveren. Daar gaat het om. Marja: ‘Samen hebben we gewerkt aan leermethodieken, waaronder Verhalen ophalen en Schaduwen. Binnen teams zijn zorgprofessionals samen aan de slag gegaan met deze methodes. Ze bespreken de ervaringen en doen interventies om de autonomie van cliënten te verbeteren.’

Even voorstellen

Marja Legius
1 / 3

Marja Legius

Marja is senior-onderzoeker en docent bij Fontys Hogeschool Mens en Gezondheid (FHMG) en bij Fontys Paramedische Hogeschool (FPH). Van oorsprong is ze een kinderverpleegkundige die via verschillende docentenopleidingen en onder andere een studie Verplegingswetenschap in het onderwijs is beland.

De Internationale training Practice Development, met aandachtspunten zoals facilitering , empowerment, cultuur en organisatie van veranderen (veranderingen) is de aanzet geweest tot facilitering van haar in verschillende projecten/actieonderzoeken - samen met de praktijk.

Myrtle Hakkens
2 / 3

Myrtle Hakkens

Hakkens is hbo-verpleegkundige bij Vitalis WoonZorg Groep. Al 10 jaar werkt ze op een psychogeriatrische kleinschalig wonen afdeling. Deze afdeling is ook een zorginnovatiecentrum (ZIC). Later heeft ze ook de vervolgopleiding verpleegkundige gerontologie en geriatrie en een coachopleiding gevolgd.

Sinds 2 jaar is ze deels werkzaam in de functie van junior Lecturer Practitioner binnen het ZIC. 'Samen met de afdeling werken we aan onderzoek en het leerklimaat op de afdeling.'

Engeline van Gorp
3 / 3

Engeline van Gorp

Engeline is tweedejaars hbo-leerling met vooropleiding mbo-verpleegkundige en 23 jaar werkzaam binnen Thebe Elisabeth. Sinds september 2020 is ze deelnemer van de onderzoeksgroep Autonomie in Samenspraak.

Hiervoor heeft ze 20 jaar als Verzorgende IG gewerkt op een afdeling voor mensen met dementie binnen Elisabeth. Als leerling-hbo neemt ze deze ervaring mee in haar opleiding en verdere zorgcarrière. 'Ik heb er veel geleerd qua onderzoeken, luisteren naar cliënten, samenwerking en organisaties.'

Verhalen ophalen is écht luisteren

Het ophalen van verhalen gebeurt door het stellen van 1 hoofdvraag aan een cliënt: ‘Kunt u mij eens vertellen hoe u uw eigen leven hier kan leiden binnen de instelling?’ Op deze manier kan een zorgprofessional achterhalen wat autonomie voor die persoon inhoudt. ‘Het kan gaan om kleine dingen, die voor cliënten heel groot zijn’, vertelt Marja. ‘Denk bijvoorbeeld aan in de avond willen douchen in plaats van ‘s ochtends bij heel warm zomerweer.’

Engeline van Gorp, werkzaam als verpleegkundige bij Thebe en student hbo-v, is een van de personen die verhalen ophaalde en zij beaamt dat. ‘Ik ontdekte al snel dat autonomie vaak om dingen gaat waar wij als zorgprofessionals niet bij stilstaan. Zoals de wens om meer contact te hebben met de arts via visites. Of betere communicatie vanuit de fysiotherapeut over het trainingsschema. Je komt hier pas achter als je écht luistert en stiltes laat vallen.’ Volgens Marja is dat laatste heel belangrijk.

Als je niet te snel met een vervolgvraag komt, is er meer ruimte voor een cliënt om dingen te vertellen. Dan voelt iemand zich beter gehoord.

Onverwachte inzichten met ‘schaduwen’

Myrtle Hakkens is verpleegkundige en lecturer practioner bij Vitalis. Ze is een van de junior onderzoekers in dit project. ‘Wij hebben binnen onze organisatie in de huiskamer aan schaduwen gedaan. Je volgt dan voor langere periode een cliënt, zonder je te mengen in de zorg die deze persoon krijgt van een collega. Je bent een soort vlieg op de muur. Wat zie ik gebeuren? Wat voel ik? Wat ruik ik? En dat vanuit het oogpunt van de cliënt. Dat leverde veel inzichten op, waar we mee aan de slag konden. Zo werden we tijdens het schaduwen zelf gek van de prikkels in de woonkamer door bijvoorbeeld overleggende collega’s en het inruimen van de vaatwasser. Hoe moet dat dan voor onze cliënten met dementie zijn? We hebben daar eerder nooit bij stilgestaan. Als iemand overprikkeld is, dan kan diegene weglopen of boos worden. Er is geen rust om behoeftes aan te geven. Voor medewerkers is het belangrijk om te weten hoe ze hun dagelijkse werk zo kunnen inrichten dat cliënten geen last van ze hebben.’

Geen grote slagen nodig

‘Door deze leermethodieken in te zetten en ook door het werken met studenten voor wie het nog geen routinewerk is, zien zorginstellingen dat het ook anders kan’, vertelt Marja. ‘En het mooie is, dat je lang niet altijd grote slagen hoeft te maken. In ieder zorgcontact kun je kleine dingen veranderen.’ Zo vertelt Myrtle dat er in haar zorginstelling altijd al kleren klaarlagen voor de cliënt. Nu laat ik 2 setjes zien om uit te kiezen. Met dit soort gebaren laat je zien: ik wil jou de regie geven. Het maakt mijn werk waardevoller.’ Ook Engeline is enthousiast over de leermethodieken. ‘Bij ons mogen cliënten nu bijvoorbeeld zelf de tillift bedienen.’

Je bent je veel bewuster van wat je voor een cliënt kan betekenen. Puur door er actief mee bezig te zijn en beter te luisteren.

Geleerde lessen

Wat volgens Marja, Myrtle en Engeline wel nodig is, zijn kartrekkers die de leermethodieken invoeren en de aandacht ervoor warm houden. Myrtle: ‘Je kunt hier ook creatief in zijn, door tussendoor in spelvorm met onderdelen van de leermethodieken aan de slag te gaan. Denk aan een autonomie challenge.’ ‘Een andere belangrijke les is dat je het samen moet doen: dus zowel medewerkers als managers en directie’, vertelt Marja. ‘Want als bewoners in de zomer graag ’s avonds douchen, dan moet er wel genoeg personeel zijn op zo’n moment. En als het systeem niet veranderd kan worden, wat is er dan mogelijk binnen het bestaande systeem?’

Tips

  • Stel kartrekkers aan binnen teams die de leermethodieken invoeren en het gebruik ervan warm houden.
  • Het oefenen en onderhouden van de leermethodieken kan ook in het klein, bijvoorbeeld met een speelse challenge.
  • Betrek zowel collega’s op de werkvloer als managers en directie. Die laatsten kunnen zorgen voor eventuele aanpassingen in het systeem, waardoor er meer kans van slagen is.
  • Maak duidelijk wat deze leermethodes studenten en medewerkers brengen.

Van kwantiteit naar kwaliteit

Aandacht binnen het onderwijs voor deze manier van werken is er gelukkig ook steeds meer, concludeert Marja. ‘Van oudsher richten zorgverzekeraars en daardoor ook het onderwijs zich op cijfers om de kwaliteit van zorg te meten. Je ziet nu steeds meer partijen die verhalen van cliënten als rapportage accepteren.’ Engeline herkent dit: ‘We gaan steeds meer naar die kwaliteit in plaats van kwantiteit. En deze leermethodieken geven daar goede handvatten voor.’ Tot slot merkt Myrtle op: ‘Ik denk dat het belangrijk is voor studenten en medewerkers om duidelijk te krijgen wat deze manier van werken ze gaat brengen: betere zorg voor hun (toekomstige) cliënten én het werken aan persoonlijke ontwikkeling.’

Op dit moment worden de leermethodieken ingezet op een reguliere afdeling van een zorginstelling, waar minder ervaring is met innoveren en een leercultuur. Daaruit zal blijken of de leermethodieken ook daar goed bruikbaar zijn en welke randvoorwaarden daarvoor nodig zijn.

ZonMw en leren & verbeteren

ZonMw werkt samen met Zorginstituut Nederland aan onderzoek naar en de ontwikkeling van instrumenten om de kwaliteit van zorg te verbeteren (programma Ondersteuning Zorginstituut). Het gaat zowel om brede overzichtsstudies als om thematische verdiepingen rond bepaalde actuele (maatschappelijke) thema’s. Eén van die thema’s is (interprofessioneel) leren en verbeteren door zorgprofessionals in verschillende sectoren in de gezondheidszorg. Zoals verpleeghuiszorg, wijkverpleging, verpleging in het ziekenhuis, intensive care en integrale geboortezorg. In 13 projecten wordt gewerkt aan methodiekontwikkeling en onderzoek. Het project 'Autonomie in Samenspraak' is daar 1 van.

Podcast

Meer weten over het project 'Autonomie in Samenspraak'? Luister dan de podcast waarin Bart Geeraedts in gesprek gaat met verpleegkundige Mariska Spierings (Thebe), geestelijk verzorger Gabriël Roes (De Wever) en lector professionele werkplaatsen Miranda Snoeren (Fontys Hogescholen).