The next step in preventie stond centraal op het Nederlands Congres Volksgezondheid (NCVGZ) op 11 april jl. ZonMw verzorgde de track Voortbouwen op 20 jaar preventie: drie workshops vol kennis en inspiratie om die volgende stap daadwerkelijk te zetten.
In een masterclass delen Karien Stronks (hoogleraar Sociale geneeskunde, Amsterdam UMC) en José Manshanden (directeur GGD Amsterdam) hun ervaring. Karien Stronks: “Preventie werkt, ook in groepen met een lagere sociaaleconomische status. Maar de relatieve verschillen tussen hogere en lagere SES zijn niet kleiner geworden. Hoogrisicogroepen vragen specifieke aandacht. Dat weten we allang, maar in de praktijk gebeurt er nog weinig mee. Overgewicht en roken, de belangrijkste oorzaken van de gezondheidsverschillen, zijn uitingen van een complex systeem van factoren. Oplossingen werken alleen als ze aansluiten op de complexiteit daarvan. Dat vraagt een lerende integrale aanpak met meervoudige interventies, waarin voortdurend wordt gekeken naar wat werkt, voor wie en waarom.”
Amsterdamse aanpak
Die conclusie sluit naadloos aan bij de ervaring van José Manshanden in de gemeente Amsterdam. Hier loopt een traject waarbij diëtisten, leraren, maatschappelijk werkers en andere professionals samen werken aan het terugdringen van overgewicht bij jongeren. Manshanden: “Niets is moeilijker dan integraal werken, maar het moet.” De Amsterdamse aanpak gebruikt het Regenboogmodel om de talloze factoren en actoren die te maken hebben met overgewicht in kaart te brengen. Essentieel voor succes is een lerende, integrale, programmatische aanpak met een lange adem, en gebruik van bestaande beproefde interventies, stelt ze. Manshanden hekelt de marketingmensen die met slimme communicatie kinderen aanzetten tot slecht eten, maar bewondert tegelijkertijd hun skills. “Communicatie en marketing is belangrijk om je doelen te bereiken. Kunnen wij mensen net zo slim verleiden, maar dan tot gezond gedrag?”
José Manshanden (directeur GGD Amsterdam): “Niets is moeilijker dan integraal werken, maar het moet.”
Acht thema’s, acht lessen
Aan acht gesprekstafels stellen deelnemers vervolgens een top vijf samen van wat zij zien als voornaamste lessen en kansen voor het verkleinen van SEGV op acht thema’s. In de nieuwe nota Publieke Gezondheid is SEGV één van de zes speerpunten en daarom is VWS geïnteresseerd in de uitkomsten van deze sessie. De voornaamste conclusies:
Positieve gezondheid: “Grootste uitdaging is echt in contact komen met bewoners. Geleerde lessen daarin zijn goed luisteren, betrouwbaar zijn en jezelf als mens inbrengen. Maar ook coalities smeden en kleine successen vieren.”
Mentale gezondheid: “Kansen zijn onderricht geven in mentale gezondheid op school, bijvoorbeeld werken aan veerkracht. Maar ook het normaliseren van aandacht voor mentale gezondheid en bestaande succesvolle aanpakken inzetten, zoals een Amsterdamse aanpak, maar dan op mentale gezondheid.
Monitoring en evaluatie: “Monitoring en evaluatie moeten beleid ondersteunen. Maar veel data blijven onbenut, en daarmee gaat veel kennis en informatie verloren. Ook zouden ervaringsdeskundigen, de doelgroep zelf, meer bij monitoring moeten worden betrokken.”
Integrale wijkaanpak: “Een belangrijke les is niet gezondheid als uitgangspunt nemen, maar samen leuke dingen doen. Geef professionals ook de ruimte om in te spelen op wat bewoners willen.”
Jeugd: “Er is behoefte aan één helder verhaal die alle betrokkenen overtuigt van de urgentie van een aanpak van SEGV bij de jeugd. Dit moet zorgen dat de neuzen dezelfde kant op staan en mensen dezelfde boodschap uitdragen: professionals, maar ook doelgroep zelf.”
Armoede en schulden: “Belangrijke les: financiële stress heeft een negatieve invloed op gezondheid, omdat mensen niet goed langere termijn beslissingen kunnen nemen. Hulpverleners zouden meer sensitiviteit mogen ontwikkelen voor wat armoede met de mens doet.”
Gezonde Leefomgeving: “Een gezonde leefomgeving heeft een positieve impact op de gezondheid van de lagere SES. Uitdaging is een integrale samenwerking tussen alle betrokken partijen, waaronder bewoners, wetenschap en nieuwe partijen als ruimtelijke ordening. Dat kost inspanning, maar is de moeite waard doordat nieuwe kennis op tafel komt.”
Sport en bewegen: “Belangrijke les: praat niet over, maar mét de doelgroep. Om de doelgroep in beweging te krijgen, is samenwerking tussen domeinen belangrijk. Je kan daarbij starten vanuit één domein en dat hoeft niet per se Sport te zijn. Soms is eerst vertrouwen winnen en in gesprek komen efficiënter.”
SEGV anders benaderen: waar zit de winst?
20 jaar Preventie onderzoek heeft ook voor het verkleinen van de sociaal-economische gezondheidsverschillen (SEGV) goede inzichten en aanpakken opgeleverd. Iedereen is er beter van geworden, maar de verschillen zijn nog lang niet de wereld uit. Wat zijn de lessen en kansen?
Preventie is anno 2019 weliswaar een integraal onderdeel van het ecosysteem van publieke zorg, maar we staan nog maar aan het begin, stelt Lea Bouwmeester, voorzitter stichting NCVGZ tijdens de opening in het auditorium van Mediaplaza Jaarbeurs Utrecht. Er is meer nodig, breder, intensiever, vernieuwender. Wat is een volgende stap? E-Health? ZonMw is al 20 jaar een aanjager in preventieonderzoek en stimuleert de toepassing van de resultaten in de praktijk. In de ZonMw-workshops richtten specialisten van naam hun blik op de toekomst. Wat zijn kansen en uitdagingen? Wat heeft de professional daarvoor nodig? En hoe organiseer je brede samenwerking?
Preventie van morgen: Versterk uw innovatiekracht
Het werkveld van de public health professional gaat ingrijpend veranderen. In de workshop Preventie van morgen: Versterk uw innovatiekracht gaf Erik Buskens (Hoogleraar Health Technology Assessment, Rijksuniversiteit Groningen.) een sneak preview van de toekomst en liet Inge Douwes (Senior adviseur NSPOH) de deelnemers kennismaken met Design Thinking, een effectieve manier om complexe problemen aan te pakken.
Gezondheid is een breed begrip geworden, stelt Erik Buskens. Hij refereert aan het model voor positieve gezondheid van Machteld Hubert. Gezondheid betekent voor elk mens en op elk moment in z’n leven wat anders. Zo ontstaat een continuüm waarin de zorgvraag voortdurend verandert, met – onvermijdelijk – een toename van multi-aandoeningen bij de ouder wordende mens. Buskens waarschuwt dat het huidige zeer gespecialiseerde zorgstelsel daar nog geen antwoord op heeft.
Erik Buskens (Hoogleraar Health Technology Assessment, Rijksuniversiteit Groningen): “Wie ontdekt de waterpomp voor de uitdagingen van deze tijd?”
Vergrijzing
Ontwikkelingen als vergrijzing, de toenemende levensverwachting en afnemende geboorteaantallen zijn maatschappelijke problemen die de druk op de publieke gezondheid laten toenemen. Gezondheid blijkt ook nog steeds afhankelijk van de plek waar je wieg gestaan heeft. Maar verdient niet elk kind gelijke kansen? stelt Buskens. Welke verantwoordelijkheid pakt de professional hierin? “De cholera-epidemie in London werd in korte tijd bezworen toen arts John Snow ontdekte dat schoon water de oplossing was. Wie ontdekt de waterpomp voor de uitdagingen van deze tijd?”
Innovaties
Onder leiding van Inge Douwes gaan de professionals aan de slag. In groepen komen ze via slim combineren van ideeën tot één kansrijke innovatie voor de doelgroep jeugd, volwassenen of ouderen. Geopperd wordt een nieuwe vorm van werken voor de JGZ-arts, waarbij samenwerking met jongeren én ouders op een andere manier wordt vormgegeven. Een andere innovatie betreft het inrichten van een nieuw soort leefomgeving voor de oudere mens.
Nieuwe subsidieronde
Hoe kunnen professionals hun innovatiekracht versterken? Aan welke opleidingen, trainingen en na- en bijscholing is behoefte? Op een sheet worden de ideeën verzameld. ZonMw gebruikt dit als input voor de nieuwe subsidieronde in het 6e Preventieprogramma ‘Integraal en met kennis aan de slag’ die later dit jaar start.
Meer informatie
- Presentatie Karien Stronks
- Presentatie José Manshanden
- Infographic van de 8 thema's
- Factsheet traject terugdringen gezondheidsachterstanden jeugd
Meer informatie
Meer informatie
Bouwstenen voor een stevig netwerk
Samenwerking in netwerken bij complexe vraagstukken in zorg en preventie is tegenwoordig heel gewoon. Maar makkelijk is het niet. In deze workshop geeft Janneke Steijns van Common Eye de deelnemers handvatten voor succesvol netwerken aan de hand van een casus van de Academische Werkplaats Transformatie Jeugd (AWTJ) Utrecht en het Netwerk Canvas model in spelvorm.
Coördinator Marja van Bon-Martens van AWTJ Utrecht vertelt hoe tien partijen een jaar geleden blijmoedig startten aan projecten op het snijvlak van onderwijs, jeugdzorg en gezondheid, maar naar enige maanden gedesillusioneerd vastliepen. Ze noemt daarbij onder meer de fundamenteel andere focus van beleid, praktijk en wetenschappelijke onderzoek en de spanning tussen individuele ambities en het gezamenlijk belang. Partijen dreigden af te haken.
Janneke Steijns, Common Eye:
“Als een activiteit niet bijdraagt aan je organisatiedoelen, waarom zou je dan meedoen?”
Eigen belang
Steijns: “De basis voor goede samenwerking is een goede balans tussen een gedeeld doel en het belang van de eigen organisatie. Als een activiteit niet bijdraagt aan je organisatiedoelen, waarom zou je dan meedoen?” In Utrecht schakelde het netwerk lector methodologie Daan Andriessen van de Hogeschool Utrecht in om de zaak vlot te trekken. Ze kregen inzicht in elkaars doelen en drijfveren, onder meer door systemisch werk, kregen inzicht in het typische verloop van samenwerkingsverbanden en werkten aan het verbeteren van de gespreksvoering.
Deelcoalities
In Utrecht was het netwerk net op de rit, toen bleek dat voor vervolgsubsidie van ZonMw een nog bredere samenwerking nodig was. Hoe organiseer je dat? Steijns introduceert het Netwerkcanvas met de vier bouwstenen voor succesvolle netwerken. “Een netwerk organiseert zich rond een thema en een gezamenlijke passie. De deelnemers maken fundamentele afspraken over de spelregels, waarbij ieders rol, belang en verantwoordelijkheid helder is. Een regionaal netwerk rond jeugdzorg kan worden gezien als paraplu waaronder deelcoalities, zoals het netwerk Utrecht, ontstaan met een eigen specifieke focus.” Aan de hand van het Netwerkspel, een soort ganzenbord, deelden deelnemers vervolgens hun eigen ervaringen en (nieuwe) inzichten in samenwerking in hun eigen netwerken.
Public Health proefschriftprijs 2019 voor ZonMw-project
De Public Health proefschriftprijs op het NCVGZ is gewonnen door het ZonMw-project van Mirjam Pot. Zij ontwikkelde een website waarop moeders effectief worden geholpen bij het maken van een goed geïnformeerde keuze over de HPV-vaccinatie van hun dochter.
