‘De inclusiegedachte vraagt iets van álle fronten’

We treffen elkaar op een maandagmiddag in het gemeentehuis in Hardenberg, de woonplaats van Rick Brink. Rick en Theo kennen elkaar nog niet, maar maken graag kennis met elkaar, zo blijkt als we aan tafel gaan zitten, netjes op 1,5 meter afstand. ‘Zullen we eerst nog een voorstelrondje doen?’, roept Theo haast verschrikt als ik met het interview wil beginnen. En voor ik het weet, vertellen ze beiden honderduit. Theo over zijn jaren in de gehandicaptensector, Rick over zijn achtergrond in de HR-wereld, zijn jaren in de lokale politiek en over zijn werk als minister van Gehandicaptenzaken. De toon is gezet en in de anderhalf uur daarna lijkt het gesprek als vanzelf te gaan. Een goed teken.

Rick en Theo zetten zich beiden in voor een samenleving waarin mensen met een beperking meedoen en erbij horen. Rick doet dat als minister van Gehandicaptenzaken, Theo als programmacommissievoorzitter van het ZonMw-programma Onbeperkt meedoen! en als wethouder. Dat er nog veel moet gebeuren staat buiten kijf, maar wat precies? Rick en Theo delen in dit tweegesprek hun visie.

Hoe komt het volgens jullie dat de uitvoering van het VN-verdrag nog niet zo van de grond komt?

Theo: ‘Wat meespeelt is dat het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) namens de Nederlandse staat verantwoordelijk is voor de uitvoering van het VN-verdrag. En eigenlijk is dat een hele rare. Ik snap dat iemand de regie moet hebben, maar het kan de indruk wekken dat het onderwerp een “zorg-ding” is en dat andere ministeries geen verantwoordelijkheid hebben voor mensen met een beperking.’

Rick: ‘Dat is ook de tone of voice in Den Haag, merk ik. Als je daar vraagt of er genoeg geld is voor mensen met een beperking, dan zeggen ze: “We hebben nog genoeg geld voor de gehandicaptenzorg.” Alsof mensen met een beperking alleen maar zorg vragen!’ 

Theo: ‘Dat is niet zo. De inclusiegedachte vraagt iets op alle fronten van de landelijke en lokale overheid. Maar die beperkte focus op “zorg” maakt het erg moeilijk. Het idee is nog steeds: zorgen vóór mensen, in plaats van ervoor zorgen dát mensen een volwaardige positie in de samenleving in kunnen nemen. Met ons programma Onbeperkt meedoen! gaan we VWS daarin ondersteunen. Door praktijkvoorbeelden te delen waarin duidelijk wordt dat het niet alleen over zorg gaat.’

Rick: ‘Weet je, eigenlijk zou de uitvoering van het VN-verdrag bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties moeten liggen.’

Hoe gaat het bij gemeenten eigenlijk met de implementatie van het VN-verdrag?

Rick: ‘Slechts 60 van de 355 gemeenten hebben een lokale inclusieagenda opgesteld. En dat terwijl we al 4 jaar onderweg zijn met het VN-verdrag. Dat vind ik zeer teleurstellend.’

Theo: ‘Gemeenten staan financieel inderdaad flink onder druk en dat maakt het ingewikkeld. Zeker als het beeld is dat inclusie veel geld kost.’

Klopt dat beeld niet?

Theo: ‘Natuurlijk speelt geld een rol. Maar ik denk echt dat we onze blik moeten richten op wat het kan opleveren. En niet alleen in euro’s, maar ook in onderlinge betrokkenheid en wat het voor mensen betekent.’

Rick: ‘Ik ben wel eens bij Kris Peeters geweest, hij is bij wijze van spreken de minister van Gehandicaptenzaken in België. Hij zei: “Jullie Nederlanders zijn altijd bang dat dingen geld kosten. Maar als je aan de voorkant een beetje investeert in het VN-verdrag Handicap, dan moet je eens zien wat eruit komt.”’

Wat moet er volgens jullie gebeuren om het verdrag goed uit te voeren?

Rick: ‘Wat denk ik helpt is dat je het concreter maakt. Veel plannen voor mensen met een beperking zijn erg hoog over. Het programma Onbeperkt meedoen! waar ZonMw mee gaat beginnen zegt heel duidelijk: we gaan nu eerst met onderwijs en stageplekken aan de gang. Daar steek je op in.’

‘Wat ook helpt is om dingen in kleine stukjes op te delen. Je kunt niet de hele arbeidsmarkt hervormen, maar je kunt wel kleine stapjes nemen. Ik heb bijvoorbeeld samen met een aantal andere partijen een stageplan gemaakt en overhandigd aan het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Dat plan is superconcreet: 1.000 stageplaatsen voor mensen met een beperking, met uitzicht op een baan. Zo’n stageplek is een opstap naar werk, maar ook een kans voor bedrijven om ervaring op te doen met iemand met een beperking in je bedrijf. Dat zorgt ook voor meer bewustwording. Mijn advies zou dus zijn: maak het niet te groot, maak het meetbaar en betrek ook mensen met een beperking. Dat laatste ging tijdens de coronaperiode bijvoorbeeld helemaal mis.’

Hoe ging dat dan tijdens de lockdown?

Rick: ‘De gehandicaptensector had geen perspectief toen de coronacrisis begon. De ouderenzorg had een routekaart met data, dat biedt houvast. Maar mensen in instellingen hoorden niks, zij hadden geen routekaart.’

Theo: ‘Ik heb een pleegzoon van 38 met een verstandelijke beperking. Hij heeft 8 weken in zijn huis opgesloten gezeten omdat de gehandicaptenzorg op slot ging. Zijn structuur werd omvergeworpen en juist vanwege zijn autisme is dat ontzettend verstorend. En als je dan functioneert op het niveau van een 4-jarige en nog net begrijpt dat Rutte zegt dat je niet mag werken, dan heb je shit hè. Daar werd hij boos om. Ik vond de communicatie vanuit de overheid sowieso wat diffuus. Ik bedoel, je zal als iemand met autisme maar te horen krijgen dat je je handen stuk moet wassen! Je moet gewoon je handen goed wassen. Stuk hoeft echt niet.’

Hoe is de situatie nu?

Rick: ‘Beter, maar er zijn nog steeds dingen die niet goed gaan. De NS heeft een tijdje met stickers aangegeven waar je wel en niet mag zitten in de trein. Dat is als je blind bent natuurlijk heel lastig. En mensen met een beperking kregen een tijd lang geen assistentie bij het in- en uitstappen. Ik ben toen met Rogier van Boxtel van de NS in gesprek gegaan over de positie van mensen met een beperking. En als je dat doet komt er ook best wat los. Weet je, er is veel bereidwilligheid, mensen willen van alles voor je doen. Maar je moet ze wel even bellen, laat ik het zo zeggen.’

Theo: ‘Ik vond het trouwens wel interessant om te lezen dat je in het Break Out Team zit Rick. Wat een enorme kans om van deze periode te leren!’

Welke lessen kunnen we leren van de coronaperiode?

Rick: ‘Dat je mensen veel eerder moet betrekken. Dat had het kabinet echt eerder moeten doen: navragen wat er speelt in de levens van mensen. En niet alleen bij mensen met een beperking zelf, maar bijvoorbeeld ook bij hun ouders.’

Theo: ‘Wat mij betreft zou er ook meer ruimte moeten komen voor mensen om zelf keuzes te maken. Dat is hartstikke moeilijk, dat vereist vertrouwen. Maar help ze als overheid om verantwoorde keuzes te maken. Dat is iets anders dan keuzes vóór mensen maken.’

Rick: ‘Je ziet wel dat Hugo de Jonge nu meer aan de sector zelf overlaat. Dat doet hij omdat er veel diversiteit is en de ene groep meer risico loopt dan de andere. Dat vind ik wel goed.’

‘Wat ik trouwens wel vind als we het hebben over inclusie en meedoen: je moet het ook een beetje leuk maken. Zo moeilijk is het niet. En we moeten goede voorbeelden meer etaleren, daar is Nederland slecht in.’

Dat gaat het programma Onbeperkt meedoen! toch doen Theo?

Theo: ‘Klopt. We gaan zo snel mogelijk met de eerste subsidieoproep starten, zodat we de buitenwereld kennis kunnen laten maken met het programma. We focussen ons voorlopig op de jongere generatie en wat voor hen de onzichtbare drempels zijn als het gaat om school, stage en werk.’

‘We hebben als programma maar 3 jaar de tijd en 1,5 miljoen budget, dus daar kunnen we geen grootse dingen mee doen. Alhoewel… daar gaan we wél grootse dingen mee doen! We gaan dingen zichtbaar maken. We gaan mensen die op kleine schaal misschien al oplossingen hebben gevonden voor die onzichtbare drempels de kans geven om die door te ontwikkelen. En we gaan die mooie oplossingen een podium geven, zodat ze tot voorbeeld kunnen zijn.’

Zien jullie al voorbeelden van gemeenten waar het goed gaat?

Theo: ‘Er zijn hier en daar wel projecten waar ik blij van word, maar dat is niet zozeer gekoppeld aan een gemeente. Meer aan toevallig mensen die ergens zitten, individuele pioniers.’

Rick: ‘Ik wil niet preken voor eigen parochie, maar Hardenberg heeft in 2018 de prijs voor meest toegankelijke gemeente gewonnen. Dat is trouwens wel gevaarlijk, de kans dat je achterover gaat leunen als je een prijs wint is groot.’

Laten we even vooruit kijken. Volgend jaar zijn er landelijke verkiezingen. Stel dat je één alinea mag schrijven over het VN-verdrag, wat zou daar dan in komen te staan?

Theo: ‘Nou minister, vertel!’

Rick: ‘Weet je, ik vind het hele VN-verdrag erg vrijblijvend. De overheid zegt nu eigenlijk tegen gemeenten: je moet een lokale inclusieagenda opstellen, en als je dat niet doet… Nou, dan doe je het niet. Gemeenten hebben echt een sleutelpositie als het om de uitvoering van het VN-verdrag gaat, dus de overheid mag van mij de teugels wat strakker aantrekken, met sancties erop. De vrijblijvendheid moet eraf.’

Theo: ‘Ik zou ook keiharde afspraken maken over het budget voor gehandicaptenzaken, net als op andere beleidsterreinen gebeurt. Sancties vind ik lastig, want ‘‘moeten’’ is nooit de beste techniek. Wat ik zou doen als overheid is investeren, vanaf de geboorte. Niemand wordt de kans ontnomen om op te groeien met mensen met een beperking, en andersom. Wie heeft er eigenlijk ooit bedacht dat we niet samen naar school mogen? Ik denk dat samen opgroeien echt het verschil maakt. Heel veel mensen hebben niet de kans gehad om met een Rick in de klas te zitten en te zien en ervaren wat zijn talenten, mogelijkheden en ambities zijn.’

Vinden jullie eigenlijk dat er een minister van Gehandicaptenzaken moet komen in het nieuwe kabinet?

Rick: ‘In het ideale scenario zijn alle ministers een beetje minister van Gehandicaptenzaken, maar zo ver zijn we nog niet. Als de mindset nu is dat gehandicaptenzaken iets van VWS is, dan moet je misschien voor de komende kabinetsperiode een minister van gehandicaptenzaken aanwijzen die daar de volle aandacht voor heeft. Die blijft dan tot alle ministers snappen dat gehandicaptenzaken ook onderdeel van het eigen terrein is.’

Ten slotte: wat is jullie boodschap aan wethouders in Nederland die met inclusie aan de slag willen?

Theo: ‘Ga het gewoon doen. De eerste drempel die je weg moet halen is die bij jezelf. Doe er niet te ingewikkeld over, maak het leuk, betrek je bewoners erbij en ga het gewoon doen. Je hoeft echt geen grote sprongen te maken: stappen is genoeg. En natuurlijk heb je er geld voor nodig, maar focus je op wat het opbrengt.’

Rick: ‘Ik sluit me aan bij jouw woorden, je moet het gewoon doen. Eigenlijk moet je vooral een aanjagersfunctie vervullen. Dan gaat de samenleving bewegen. De burgers zijn leidend, je moet het hen laten doen.’