Kunnen mensen met een handicap ook astronaut worden? Volgens André Kuipers wel! ESA zet eind maart een vacature uit waarin mensen met een handicap worden opgeroepen om te solliciteren, parastronauten! Claudia Hoezee sprak met André Kuipers over wat de meerwaarde kan zijn van een persoon met een handicap in de ruimte. Samen met André neemt Claudia vast een spreekwoordelijk kijkje in de ruimte.
Een paar weken geleden hoorde ik op het nieuws dat de ESA astronauten zoekt. Dat is op zich best bijzonder want de laatste selectieronde was zo’n 11 jaar geleden. Maar nog unieker, de ESA is ook op zoek naar parastronauten. Oftewel, mensen met een (bepaalde) handicap kunnen ook reageren. Ik ben vanuit mijn communicatiefunctie betrokken bij het nieuwe programma Onbeperkt meedoen! van ZonMw. Hierbij richten wij ons onder andere op het wegnemen van onzichtbare drempels voor jongeren met een handicap met betrekking tot school, studie en werk.
Ik werd enthousiast en dacht al snel: ‘Hoe mooi zou het zijn als ik André Kuipers hierover kan spreken.’
En dat lukt! Wat een eer. Ik mag arts, wetenschapper, maar vooral een van de bekendste astronauten interviewen.
Klokslag 11.30 uur popt de spontane verschijning van André op mijn beeldscherm. Ik voel meteen, dit wordt een leuk gesprek. Hij heeft zich zelfs al ingelezen in wat ZonMw doet en voor staat en ik licht het nog kort toe. ‘Wij zijn niet alleen een subsidieverstrekker. ZonMw vindt een inclusieve samenwerking ontzettend belangrijk. Het VN-Verdrag Handicap staat hierbij centraal. Wij proberen zoveel mogelijk om alle waardevolle kennis en resultaten uit de projecten te delen met een zo’n breed mogelijke doelgroep.’
Ik vertel André dat ik me uiteraard ook heb ingelezen, maar graag van hem hoor hoe hij denkt over de werving van parastronauten van de ESA. Hij vertelt mij dat het echt een heel nieuw onderwerp is en dat er ook nog weinig interviews over zijn.
‘Leuk André, een primeur! Ik begin maar gewoon bij het begin. Hoe ben jij in aanraking gekomen met het beroep als astronaut?’
André: ‘Ik ben opgegroeid in de tijd van de Apollovluchten en Thunderbirds op tv (science fiction serie). Op een gegeven moment kwam mijn oma aan met 3 science fictionboekjes voor een gulden en toen was ik verkocht. Avontuur, ruimtepakken, aliens … ik was 12 en wist: ik wil de ruimtevaart in! De ruimtevaart bestond toen nog niet in Nederland, alleen in Amerika en ergens achter het IJzeren Gordijn, waar wij niets van afwisten. Ik ging naar de middelbare school en ik raakte geïnteresseerd in natuurwetenschappen. En door de science fiction ben ik geneeskunde gaan studeren.’
‘Wacht even, die snap ik niet helemaal. Science fiction en geneeskunde?’
André: ‘Ja, in de boekjes gebeuren allerlei avonturen waarbij leven wordt gecreëerd op planeten en wezens met 4 armen.’
'Ah oké, ik snap de link een soort van.'
ESA zoekt parastronauten
André vervolgt: ‘Maar diezelfde science fiction-fan bleef dromen van de ruimtevaart. Tot de spaceshuttle in de jaren 80 werd gelanceerd en Wubbo Ockels als astronaut werd gekozen. Wat gebeurt hier? Dat kan ik misschien ook wel. Ik rekende uit: Wubbo is 13 jaar ouder dus over 13 jaar moet ik klaar kunnen zijn als astronaut. Alleen ik droeg een bril en ik was op mijn 19de geopereerd aan mijn schildklier vanwege een (gelukkig) goedaardige tumor. Ik dacht, ik maak geen schijn van kans. Ik zag astronauten als een soort Superman!
Totdat ik Wubbo Ockels samen met Chriet Titulaer op tv zag, waarbij Wubbo een bril droeg. Vervolgens zag ik ook nog John Young, de eerste man die 6 maal de ruimte in vloog, met een bril in de cockpit. Toen zag ik mijn kans schoon. Ik solliciteerde en kwam tot mijn verbazing steeds verder. Door de psychologische testen, interviews, medische keuringen. Zelfs met mijn ‘handicap’, mijn bril. Ook werd ik gezond verklaard door de oncoloog en uiteindelijk werd ik gekozen tot astronaut!’
‘Jij hebt natuurlijk als geen ander ervaren hoe het is in de ruimte. Ik snap dat je niet volledig blind kunt zijn, maar het ‘missen van bijvoorbeeld een been’, zoals in de vacature staat, hoeft dus geen belemmering te zijn voor een astronaut?’
André: ‘Nee zeker niet. We organiseren ook paraboolvluchten (simulatie van een vlucht waarbij je gewichtsloos bent). Zo heeft Stephen Hawking, die in een rolstoel zat, meegedaan aan zo’n vlucht. Je bent op dat moment volledig gewichtsloos. En dat ben je in de ruimte ook. Eigenlijk zijn we allemaal gehandicapt op dat moment, je kunt een heleboel dingen niet meer. Onder en boven bestaat niet meer, je hebt geen controle over je lichaam. Je moet leren om te stabiliseren. Je hebt ineens een lichamelijke beperking. Vanwege je evenwicht word je ook echt ziek de eerste paar dagen, soort zeeziek.
‘Hoe lang ben je bezig voor je jezelf astronaut mag noemen?
André: ‘Je bent meteen astronaut als je aangenomen wordt, maar vervolgens moet je trainen en oefenen. Je bent veel in het buitenland. Houston, Texas, Japan noem maar op, dus je gezinsleven lijdt hier wel onder. Voor elke vlucht ben je wel 3 à 4 jaar bezig.’ En door de tijdsverschillen had ik weinig contact. In het ISS gebruiken we echter de standaard Greenwich Mean Time. Toen belde ik wel dagelijks met mijn gezin.’
‘Je hebt dus ook veel moeten laten of missen voor je droom. Nu gaat ESA voor het eerst in 11 jaar weer werven en richt zich ook op parastronauten. Nederland heeft 5 jaar geleden het VN-Verdrag Handicap ondertekend. Denk je dat daar een bepaalde druk ligt? De weg naar een inclusieve(re) samenleving?’
André: ‘Nee, er is geen druk. ESA vindt diversiteit heel belangrijk. We werken al wereldwijd samen in de ruimtevaart. Dus veel nationaliteiten en culturen bij elkaar. Hier hoort ook diversiteit aan mensen bij. Vanuit dat streven ontstond ook deze vacature. De achtergrond van een sollicitant moet goed zijn, maar de ESA wil dat zoveel mogelijk verschillende soorten mensen solliciteren. Natuurlijk zitten daar wel bepaalde voorwaarden aan. Helaas is niet elke handicap mogelijk. Maar in wezen is elke astronaut in de ruimte lichamelijk beperkt, omdat je niet kan lopen of zitten.
Het is niet voor de show of PR, deze mensen gaan we echt opleiden als alle technische vraagstukken opgelost zijn. We hebben nu genoeg ervaring met wat wel en niet kan in de ruimte. Samen met Amerika of Rusland, want Europa heeft geen eigen ruimteschepen voor mensen, gaan we testen hoe mensen met een handicap volledig mee kunnen draaien. Het is echt de bedoeling dat, als er geschikte kandidaten solliciteren, en ik verwacht dat ze dat doen, deze personen ook daadwerkelijk gaan vliegen.’
‘Wat vind je van deze ontwikkeling?’
André: ‘Fantastisch! Je hebt wellicht heel goede mensen die je anders uitsluit alleen omdat ze een handicap hebben. Ik wil dit potentieel graag aanboren, want er zitten ongetwijfeld uitstekende astronauten tussen met alle technische en wetenschappelijke kennis. En hoe we dit vervolgens in de praktijk brengen zie ik echt als een uitdaging.’
De European Space Agency (ESA) staat voor vreedzame verkenning en exploitatie van de ruimte voor iedereen. Zij zijn opgericht in 1975 en tellen 22 lidstaten. Daarnaast bevorderen zij al meer dan 40 jaar de wetenschappelijke en industriële belangen van Europa in de ruimte. ESA werkt nauw samen met ruimtevaartorganisaties buiten Europa, zodat veel van de wetenschappelijke vooruitgang ten bate kan komen aan de hele wereld. Kijk voor meer informatie de website van ESA.
Bekijk de internationale vacature voor (par)astronauten. Eind maart staat de vacture open.
‘Wat is, behalve alle gevraagde criteria, belangrijk voor mensen die astronaut willen worden?’
André: ‘Ik noem altijd 4 belangrijke zaken die je niet uit het oog moet verliezen. Motivatie. Schakel jezelf nooit uit. Als de ESA dat doet omdat je niet voldoet aan de criteria dan is dat natuurlijk jammer, maar zeg nooit tegen jezelf dat je het niet kunt. Doorzettingsvermogen, het is een lange weg en je moet je echt focussen. Geduld, het is niet dat je solliciteert en de volgende dag de ruimte in gaat. Frustratietolerantie, het gaat nooit zoals je wilt, laat je niet uit het veld slaan. Gebeurtenissen van buitenaf kunnen ook een rol spelen, bijvoorbeeld de wereldwijde politiek, het gebeurt weleens dat plots iemand anders op je vlucht wordt gezet, of een groot ongeluk waardoor alles ineens stilstaat.’
‘Dat lijkt me frustrerend, want daar werk en leef je toch jaren naar toe. Heb jij op dat vlak teleurstellingen ervaren?’
André: ‘Zeker! Bijna was er door politieke druk een astronaut uit een groot land op mijn plaats gezet en 2 keer was er een rampzalig ongeval met een spaceshuttle. Ineens staat het ruimtevaartprogramma dan jaren stil. In die jaren kan er ook iets met jezelf gebeuren waardoor je misschien nooit meer een ruimtemissie kan doen. Je moet een lange adem hebben.’
‘Gelukkig had je je beroep als arts en wetenschapper nog.’
André: ‘Ja, je moet meerdere ijzers in het vuur hebben.’
'Ik zag astronauten als een soort Superman!'
‘Er reageren duizenden mensen en slechts 4 tot 6 halen de eindstreep. Je bent zelf op 2 missies geweest waaronder 1 van 193 dagen. Dat moet vreselijk zwaar zijn. Dus als astronaut moet je natuurlijk superfit zijn. Hoe is dat te verenigen met het hebben van een lichamelijke beperking?’
André: ‘Een beperking betekent niet dat je niet fit bent. En je hoeft ook geen topatleet te zijn. Maar sport is wel een belangrijk onderdeel. Als je daadwerkelijk de ruimte ingaat heb je te maken met bot- en spierverlies, inclusief je hartspier. We moeten op een vlucht dagelijks 2 uur sporten om in conditie te blijven. Hoe we daar technisch invulling aan gaan geven voor de mensen met een handicap is nog interessant.’
‘Dat snap ik. Nou, ik zou zeker ook hen vragen om hun expertise. Wat hebben zij nodig om goed te kunnen sporten. Als iemand ervaringsdeskundige is dan zijn dat wel de mensen met een handicap.’
‘Wat zou de bijzondere en/of vernieuwende bijdrage kunnen zijn van iemand met een beperking aan het astronautenteam van ESA?’
André: ‘Nou, ten eerste dat je een goede poule hebt van extra mensen. En het is ook een uitdaging voor de techniek en wetenschap hoe we dat gaan inrichten. Hoe kunnen we zorgen dat deze mensen net zo goed kunnen functioneren in de ruimte met bepaalde aanpassingen, als mensen zonder beperking. En mooi om te laten zien dat mensen met een beperking 100% meetellen.’
‘Wij merken vanuit ons programma Onbeperkt meedoen! dat er nog een lange weg te gaan is voor mensen met een beperking bijvoorbeeld qua werk en opleiding. Jij komt vaak op scholen en spreekt als ambassadeur. Denk jij dat jijzelf hierin een voorbeeldrol kunt hebben?’
André: ‘Absoluut! Ik kom veel op scholen (als dat kan). Daarnaast geef ik theatercolleges waarbij vaak veel mensen met een handicap aanwezig zijn. Ik haal ze graag op het podium met hun vragen. Een van meest bijzondere lezingen was aan slechtzienden. Zij konden natuurlijk mijn plaatjes niet zien. Ik moest dus beeldend uitleggen hoe het voor mij in de ruimte was. Ik vond dat fascinerend en interessant om te doen.’
‘Ik las in een interview onlangs dat je zo weer de ruimte in zou gaan als ze het zouden vragen.
Je hebt jarenlange training en expertise opgebouwd voor een paar vluchten. Is er een kans dat je nog een keer gevraagd wordt de ruimte in te gaan?’
André: ‘Nou, niet als professionele ESA-astronaut. Daar werven we de nieuwe lichting voor. Maar je ziet dat het toerisme op gang komt, je ziet een tendens aan mensen die misschien in de toekomst mee de ruimte in kunnen als passagier. Die ontwikkeling zag je vroeger ook bij de scheepvaart en luchtvaart. Ik vind het een goede ontwikkeling zolang het schoon gebeurt. Want hoe graag ik mensen de kwetsbaarheid en pracht van de aarde wil laten zien, het mag nooit ten koste gaan van het milieu. Dus misschien ligt daar nog eens een rol voor mij.’
‘Stel er wordt iemand met een beperking aangenomen en gaat de ruimte in. Jij zit in dat team. Wat zou jij als ervaringsdeskundige in de ruimtevaart mee willen geven als tip aan je mede(par)astronauten?’
André: ’Bereid je voor dat je je in het begin niet lekker voelt, dat gaat over. Je moet wennen aan je nieuwe omgeving. Neem ook de tijd om te genieten. Verder, vraag veel aan je collega’s op de grond. Je bent onderdeel van het team en moet dus samenwerken. Astronauten zijn de ogen en handen van de mensen op de grond! En een praktisch ding bijvoorbeeld, neem een riem mee. Mijn shirt kwam steeds uit mijn broek…alles zweeft namelijk weg.’
‘De vacature staat straks open van 31 maart tot 31 mei. Ga jij zelf nog deze vacature promoten?’
André: ‘Er komt een online job fair van de ESA. Ik ga als de vacature open wordt gezet zeker mijn accounts Instagram en Twitter inzetten. Het is geen garantie dat van de 20 Europese landen straks een Nederlander erbij zit. Maar het zou wel heel leuk zijn.’
'Astronauten zijn de handen en ogen van de mensen op de grond'
‘Als afsluiting en extra reden dat iedereen die aan de criteria voldoet moet solliciteren: wat is jouw mooiste moment in de ruimte?’
André: ‘Het zweven is het leukste, dat zou ik elke dag wel willen doen; Je voelt je als een vis in het water. Toen ’s nachts iedereen naar bed was, wilde ik Nederland bij nacht zien. Alleen, in de donkere ruimte met de ledlampjes van de computers, zweefde ik door de ruimte boven de aarde. Dat gevoel gun ik iedereen. En in de ruimte is iedereen per definitie gelijk, ongeacht geslacht, afkomst, handicap. Het is magisch!’
Auteur Claudia Hoezee
Fotografie: André Kuipers, ESA, stockfoto's