Wie als verzorgende in het verpleeghuis werkt, heeft dagelijks te maken met bewoners in hun laatste levensfase. En als het om mensen met dementie gaat, is die zorg vooral een kwestie van iemand een fijne dag bezorgen. Hoe pak je dat aan, als team en als organisatie? ‘Iedereen beseft dat het in deze fase niet meer gaat om beter worden.’
‘In onze kleinschalige woongroep leven 6 mensen met dementie, allemaal in hun laatste levensfase. De zorg heeft één duidelijk doel: de bewoner een fijne dag laten beleven. Daar zijn we de hele dag mee bezig, zonder dat je steeds beseft dat dit palliatieve zorg is. Wij noemen het eenvoudigweg passende zorg.’ Mariëlle Verstegen zit al 35 jaar in het vak en doet haar werk als verzorgende nog altijd met plezier. Ze zit in het bestuur van het platform V&VN Verzorgenden en als ‘ambassadeur’ is ze namens de beroepsvereniging voor verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten pleitbezorger voor haar vak. ‘Iedere bewoner heeft een eigen benadering nodig. Wat het beste past, zoek je steeds uit in afstemming met de naasten.’ Daarbij gebruikt Verstegen het woord ‘palliatief’ vaak niet eens. ‘De meeste bewoners willen niet naar het ziekenhuis als hun gezondheidstoestand plotseling verslechtert. Daarover hebben we als verzorgenden ook gesprekken met de naasten. Iedereen beseft dat het in deze fase niet meer gaat om beter worden.’
Levensverhaal als basis
Anja Guldemond herkent deze praktijk heel goed. Als verpleegkundig specialist en voorzitter van V&VN Palliatieve Zorg komt ze veel in verpleeghuizen. Ze vindt de inzet op passende zorg erg mooi. ‘In palliatieve zorg voor mensen met dementie is iemands levensverhaal cruciaal. En aan elk leven komt een einde. Sterven is dus onderdeel van dat levensverhaal.’ Daarom zet Verstegen dit levensverhaal samen met naasten letterlijk op papier. ‘We maken een levensboek. Dan weet iedereen meteen ook over de relevante dingen in iemands leven, die de bewoner in kwestie niet zelf meer onder woorden kan brengen. Zo kun je eventuele onrust bij een bewoner beter plaatsen en daarbij passende zorg bieden.’
'Voor veel professionals is de term palliatieve zorg toch nog uitsluitend verbonden met de stervensfase. Maar het is veel breder dan dat'
Breed perspectief
Professionals in verpleeghuizen hebben te maken met het Kwaliteitskader Verpleeghuiszorg van Zorginstituut Nederland en het Kwaliteitskader palliatieve zorg Nederland. Guldemond vindt het frappant dat in dat eerste document maar 2 keer de term ‘palliatieve zorg’ staat. Dat weerspiegelt niet de belangrijke plek die palliatieve zorg heeft binnen de verpleeghuiszorg, vindt Guldemond. Wat haar betreft krijgt het thema sowieso een duidelijker plek in het hele spectrum van verpleegkunde en verzorging. ‘Net als een thema als ethiek; dat is ook relevant voor al ons werk. Ik merk dat nog wel meer bewustwording nodig is. Voor veel professionals is de term palliatieve zorg toch nog uitsluitend verbonden met de stervensfase. Als je beseft dat het veel breder is, realiseer je je eerder dat ook jij er als verzorgende wat mee kunt. Ook al werk je misschien niet met mensen in de stervensfase. Stel jezelf gewoon maar eens de surprise question: zou het mij verbazen wanneer deze patiënt in de komende 12 maanden komt te overlijden?’
Kwaliteit voortdurend verbeteren
Met bewustwording en deskundigheidsbevordering wil de V&VN de kwaliteit van de palliatieve zorg verder verbeteren. Binnen de verpleeghuiszorg gaat het dan om het stimuleren van interdisciplinaire samenwerking en zorgen dat medewerkers weten van de beschikbare handreikingen, richtlijnen en instrumenten. Daarbij zet de V&VN in op het nader uitwerken van de benodigde competenties van generalistische zorgverleners. Ook Verstegen en haar collega’s zijn binnen hun organisatie voortdurend bezig met de kwaliteit van zorg. ‘Iedere maand is er een bewonersoverleg, waarin we regelmatig ook een casus bespreken. Er is een multidisciplinair overleg met de behandelend arts en ieder half jaar evalueren we elk zorgplan met de eerste contactpersoon van de bewoner in kwestie.’ Als ervaren professional is Verstegen een vraagbaak voor jongere collega’s, vertelt ze. En er is een goed intranet, waar alle relevante informatie te vinden is. Ook is ze heel enthousiast over het kennisplein Zorg voor Beter. ‘Dat is echt een prachtige bron van informatie.’
Persoonlijk leiderschap
Waar liggen nog de uitdagingen? Guldemond: ‘Je kunt alleen maar goed voor de ander zorgen als je ook voor jezelf zorgt. Dat vergt persoonlijk leiderschap, dus zelf de regie nemen en steeds werken aan je persoonlijke en professionele ontwikkeling.’ Verstegen is het daarmee eens. En er hoort volgens haar ook een stevige positie van de beroepsgroep bij. ‘Als platform V&VN Verzorgenden maken we ons hard voor een BIG-registratie voor verzorgenden. Dat zou de erkenning van ons beroep een grote stimulans geven.’ En in de concrete praktijk? Ook daarin liggen uitdagingen. Verstegen denkt terug aan de corona-uitbraak, voorjaar 2020. ‘We zaten hier middenin de brandhaard en alles ging op slot. We hebben hier toen mensen van eenzaamheid zien sterven. Dat laten we nooit meer gebeuren.’
3 tips voor betere palliatieve zorg in het verpleeghuis
- Ken van al je bewoners het levensverhaal. En de voorkeuren rond de routines van het dagelijks leven, van opstaan tot slapengaan. Dan kun je iedereen een fijne dag bezorgen.
- Werk vanuit het moment en verwacht niet te veel van een bewoner. Door in te springen op wat er zich op een zeker moment voordoet, lever je steeds de best passende zorg.
- Zorg ook goed voor de naasten en andere dierbaren. Voorkom dat de draaglast te zwaar wordt en vraag hoe je kunt helpen om hun draagkracht te vergroten.
Meer informatie
Redactie Marc van Bijsterveldt
Eindredactie ZonMw-team Palliantie