Preventief gemeentebeleid

De samenwerkende partijen zijn GGD Gelderland-Zuid, gemeenten Culemborg, Tiel, Maasdriel en West Betuwe, academische werkplaats publieke gezondheid AMPHI, Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN), Werkplaats Sociaal Domein Nijmegen (WSDN), RIVM en lokale partners zoals welzijnsorganisaties en eerstelijnszorg, diëtisten, gezondheidsadviesbureau en inwoners uit iedere gemeente.

De projectorganisatie heeft de vorm van een learning community. Kern van de community zijn vier lokale werkgroepen met daarin de lokale professionals en inwoners. Deze werkgroepen hebben veel ruimte gekregen om het lokale project zelf vorm te geven en zijn hierdoor intrinsiek gemotiveerd om het project te laten slagen.

Er zijn lokale duo’s gevormd (GGD-gezondheidsmakelaars en welzijnswerkers) die het proces binnen de werkgroepen begeleiden. Beide hebben andere expertise en een ander netwerk, wat zorgt voor een brede kijk en mooie samensmelting van kwaliteiten.

In Fase 1 van het project (oktober 2018-september 2019) werd in co-creatie met inwoners en professionals voor iedere gemeente een goed plan Gezond Gewicht ontworpen. Goed wil zeggen: het is integraal, gedegen en wordt gedragen door de gemeenschap. Na een inventarisatie van behoeften en wensen werd gezamenlijk een interventiemix bepaald.

Methodiek voor inventarisatie was waarderend onderzoek (Appreciative Inquiry). Dit zorgde voor leverde positieve energie en betrokkenheid.

In Fase 2 (2019-2022) helpt het samenwerkingsverband de lokale werkgroepen met het uitvoeren van de plannen. En steunen ze het samen leren door evaluatie en monitoring.

De gezondheidsmakelaar en de welzijnsmedewerker wisten welke mensen in hun netwerk belangrijk waren om te betrekken. Dit in overleg met de gemeente. De gezondheidsmakelaar heeft vooral contacten onder professionals (zoals zorg, sport en gemeente). De welzijnsmedewerker heeft goede lijntjes met inwoners en lokale sleutelfiguren.

Gezamenlijk werd gekozen voor B-slim als paraplu-interventie in de vier gemeenten. Daaraan werd een interventiemix opgehangen van bestaande en nieuwe onderdelen met vier elementen:

1. de preventieve infrastructuur verbeteren: meer samenhang tussen de lokale structuren, netwerken en activiteiten, verbinding naar beleidsdomeinen zoals sport, armoede, fysieke omgeving, natuur en landschap, (jeugd)zorg, onderwijs en opvang. Toolkit preventie in de wijk helpt hier bij.
2. aanbod preventieve activiteiten vergroten: inzet op 7 erkende interventies en andere activiteiten met verhoogd bereik.
3. omgeving meer gezond inrichten: verbeteren van de fysieke buiten- en binnen omgeving, speelfaciliteiten, inzet op gezonde Kinderopvang en gezonde School en Schoolfruit.
4. Aandacht voor inwoners met overgewicht: goede zorg bieden aan inwoners die overgewicht of obesitas hebben - voor jeugd en volwassenen een ‘ketenaanpak’.

Verder is goed uitgewerkt hoe de partners samen gaan leren en evalueren. Er is een theoretisch kader opgesteld dat de uitgangspunten beschrijft: implementatie in vier fasen, acht pijlers van een preventieve infrastructuur, het concept ‘collective impact’, en gebruik maken van participatief actieonderzoek.

Beoogde resultaat is een integraal en gedegen plan ontwikkelen voor het bevorderen van Gezond Gewicht, dat wordt gedragen door de lokale gemeenschap. En dat met succes geïmplementeerd is.

Het plan is ondertussen opgeleverd. De implementatiefase is gestart. Beoogde resultaten zijn onder andere:

• gedurende de projectperiode zeven erkende interventies implementeren op 43 verschillende locaties. Daarmee worden naar schatting 1100 inwoners bereikt. Deze interventies zijn:
  • FitGaaf! (zes scholen en drie kinderopvanglocaties) in West-Betuwe;
  • Beweegkriebels (tien kinderopvanglocaties) en de Ouderworkshop Eetplezier en Beweegkriebels (tien ouderworkshops) in Maasdriel;
  • Theatervoorstelling ‘Voor je het weet zijn ze groot’ (drie voorstellingen met elk dertig deelnemers) in Culemborg;
  • ‘Liever bewegen dan moe’ (twee groepen), de ‘Daily Mile’ (drie scholen), en ‘Goedkoop gezonde voeding’ (zes workshops) in Tiel.
    Naast erkende interventies wordt ook ingezet op verschillende andere activiteiten. Een overzicht hiervan is terug te vinden in de plannen per gemeente (zie Opgeleverde producten).
• GGD Gelderland Zuid zet regiobreed in op het versterken van de ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas. Onderdeel daarvan is de implementatie van erkende interventies om kinderen met overgewicht te helpen. Dit zijn de ‘Reis van Vijf’ in Culemborg en mogelijk Cool2bfit in West-Betuwe. Ook wordt het gebruik en de toepassing van de Adviezen voor een gezonde opvoeding en de e-learning ‘Gezonde afspraken met je kind’ gestimuleerd in de gemeente Maasdriel.

Projectgerelateerd

• Projectwebsite ZonMw: Samen Leren voor Gezond Gewicht in Rivierenland
• Praatplaat van processtappen project
• Factsheet opbrengst inspiratiesessie inwoners betrekken
• Plan van aanpak 2020 – 2022
• De lokale gezondheidssituatie is door de werkgroepen per gemeente en de epidemiologen van de GGD in beeld gebracht. Deze wijkprofielen zijn te bekijken in het online programma tableau
• Nieuwsbrief Samen leren voor gezond gewicht (april 2019)
• Nieuwsbrief Samen leren voor gezond gewicht (maart 2020)
• Samen met ZonMw landelijke leernetwerkbijeenkomst georganiseerd (maart 2019)

Samenwerkende partijen zijn Gemeenten Rotterdam, Vlaardingen, Dordrecht en Papendrecht, GGD Zuid-Holland Zuid, GGD Rotterdam Rijnmond, Werkplaats Sociaal Domein Zuid-Holland Zuid, Hogeschool Inholland Rotterdam, Hogeschool Rotterdam, Academische werkplaats Publieke Gezondheid CEPHIR, Erasmus MC, Geriatrisch Netwerk Rotterdam en Omstreken (GENERO), Zorgbelang Inclusief, Samen één in Feijenoord en Onderzoekcentrum Drechtsteden.

De organisatie bestaat uit een Kernteam (vier gemeenten en Werkplaats Sociaal Domein), een projectteam, drie werkgroepen (monitoring, betrekken senioren, samen leren) en voor elk van de vier gemeente een lokale werkgroep.

De uitgevoerde analyse (in fase 1) was drieledig:

• er zijn gezondheidsprofielen voor de vier betrokken gemeenten gemaakt (kwantitatief),
• het huidige preventieve aanbod voor senioren is in kaart gebracht (kwalitatief en participatief)
• en de wensen en behoeften van senioren zelf zijn in kaart gebracht (participatief).

Community of Practice

Samen leren staat centraal. Daarom wordt in fase 2 een overkoepelende Community of Practice ofwel een professionele leergemeenschap opgericht. Daarin wil het projectteam professionals uit de verschillende domeinen (preventieve gezondheid, welzijn, sport, eerstelijnszorg) verbinden en is er aandacht voor Values, Relations, Claims, Concerns & Issues. Ook is daar ruimte om de drie kennisbronnen te verbinden: kennis uit onderzoek, vakkennis van professionals en ervaringskennis van senioren en andere burgers zoals mantelzorgers.

De doelgroep bestaat uit senioren. Deze zijn met name bereikt door bestaande netwerken aan te spreken en deze te betrekken. In rondetafelgesprekken met senioren traden leden van het seniorenforum van het Geriatrisch Netwerk Rotterdam en Omstreken (GENERO) op als gespreksleider. Dat bevorderde een open en diepgaand gesprek. Desalniettemin blijft het bereiken van senioren - en in het bijzonder senioren die in isolement leven - heel lastig.

De lokale gezondheidssituatie is beschreven in gezondheidsprofielen van 55+ bewoners van de 14 verschillende gebieden, op indicatoren in vijf domeinen: lichamelijke gezondheid en beperkingen, psychische gezondheid, actief en sociaal, leefstijl en fysieke leefomgeving.

Het huidige aanbod van preventieve activiteiten en de wensen en behoeften zijn via interviews, brononderzoek en rondetafelbijeenkomsten geïnventariseerd. Hieruit kwamen prioriteiten per gemeente naar voren, zoals sociaal en fysiek actief zijn en blijven, eenzaamheid, bewegen en het activeren van senioren.

In vier pijlers zijn per gemeente passende interventies benoemd:

1.  voorlichting en bewustwording
2. signaleren, adviseren en ondersteunen
3. maatregelen gericht op omgeving
4. draagvlak en voorwaardenscheppende doelen

Erkende interventies die ingezet worden zijn o.a. Welzijn op recept, TOM, Sociaal Vitaal, Nationale Diabetes Challenge, brede aanpak valpreventie (diverse interventies), Beweegtuin, Grip en Glans.

Extra: zes kortlopende onderzoeksprojecten Erasmus Universiteit

Er zijn in de tussentijd 6 kortlopende onderzoeksprojecten gedaan in samenwerking met geneeskundestudenten van de Erasmus Universiteit. De resultaten zijn vastgelegd in verslagen en soms ook in een infographic.

1. Kan de erkende interventie Welzijn op Recept een passende methodiek zijn voor de doelgroep Licht Verstandelijk Beperkten en
2. GGZ –patiënten?
3. Wat zijn de bevorderende en belemmerende factoren voor senioren zijn om (intensief) te bewegen in de openbare ruimte en - meer specifiek - in een beweegtuin?
4. Hoe het zit met de betaalbaarheid en motivatie m.b.t. sport- en beweegactiviteiten onder senioren?
5. Wat vinden senioren en andere stakeholders van het signalerend huisbezoek en welke mogelijke verbeteringen zien zij?
6. Hoe zijn migrantensenioren betrokken in de deelgemeente Feijenoord (Rotterdam)

De gezamenlijke opgave van de deelnemende partijen is om senioren vitaal en betekenisvol oud te laten worden en actief mee te laten denken met professionals. En om interventies te laten werken voor senioren en aan te laten sluiten bij hun leefwereld.

De uitgangspunten voor Fase 2 zijn hierbij:

• Het bereiken en activeren van (de juiste groep) senioren
• Verbinding van en samenwerking tussen professionals in verschillende domeinen
• Betrekken van senioren
• Lerende uitvoeringspraktijk

Projectgerelateerd

• Projectwebsite ZonMw: Ouderen sterker maken: fysiek en sociaal
• Gezondheidsprofielen voor de gebieden in de vier betrokken gemeenten (22 in totaal). Bijvoorbeeld van Feijenoord.
• Overzichten van interventies gericht op senioren voor Dordrecht, Papendrecht en Vlaardingen. Bijvoorbeeld van Dordrecht
• Literatuurstudie ‘ouderen betrekken bij (de organisatie van) sociale activiteiten en evenementen’ door Healthy`R. Kijk hier voor meer informatie of bekijk de flyer.
• Plan van aanpak Fase 2
  • Plan van aanpak Fase 2; Betrekken van senioren
  • Plan van aanpak Fase 2; Evaluatie en Monitoring
  • Plan van aanpak Fase 2; Interprofessioneel samenwerken en samen leren
• Lokaal actieplan (iedere gemeenten heeft een eigen lokaal actieplan opgesteld. Bijvoorbeeld actieplan van Vlaardingen.

Verslagen community onderzoeksprojecten ism Erasmus Universiteit:

1. ‘De betrokkenheid van migrantenouderen in de deelgemeente Feijenoord’.
   Participatie in de samenleving van de niet-Nederlandse 55-plusser. Door: A. van Doorn, E. Sahin, H. Lin, F. Visscher, T. Hendriks, Y. Boukhizzou. Community Project Erasmus Universiteit 2020. Opdrachtgever: GENERO.  
2. 'Bevorderende en belemmerende factoren voor senioren voor het gebruik van de beweegtuin te Papendrecht’. Door: M. Hardi, S.A.H. Hout, A.L. Kooiman, O.A.H. Koolen, I.C.J. Lau, I Ossendrijver. Community Project Erasmus Universiteit 2020. Opdrachtgever: Gemeente Papendrecht. Plus bijbehorende infographic.
3. ‘Kan Welzijn op Recept een passende methodiek zijn voor de doelgroep Licht Verstandelijk Beperkten (LVB)’? Een aanbeveling aan de gemeente Vlaardingen. Door: P. Bhawan, M. Bulters, J. van der Meer, B. Munting, M. Voogelaar, M. Wei. Community Project Erasmus Universiteit 2020. Opdrachtgever: Gemeente Vlaardingen
4. ‘Sport- en beweegactiviteiten onder senioren: betaalbaarheid en motivatie’. Door: C. Tuik, L. Steenbekkers, B. Nix, L. Vink, I. Nasveld, I. Barendse. Community Project Erasmus Universiteit 2020. Vlaardingen in Beweging - Netwerk Gezond oud worden in Vlaardingen. Opdrachtgever: Gemeente Vlaardingen
5. ‘De toepassing van ‘Welzijn op recept’ op GGZ-patiënten in Vlaardingen’. Door: A. de Gier, A. van Opstal, C. Yeung, D. Snoep, D. van der Weide, G. van der Elst. Community Project Erasmus Universiteit 2020. Opdrachtgever: Gemeente Vlaardingen
6. ‘Het signalerend huisbezoek bij senioren in de gemeenten Dordrecht, Papendrecht en Vlaardingen’. Door: J.E van Gurp, C.C. Haan, K.F.C. van Lakwijk, L. van Krimpen, A. Prins, E.A. de Vos. Community Project Erasmus Universiteit 2020. Opdrachtgever: Gemeenten Dordrecht, Vlaardingen, Papendrecht. Plus bijbehorende infographic.

In Drenthe werken alle 12 Drentse gemeenten samen met GGD Drenthe, Hanze Hogeschool, werkplaats sociaal domein, Academische werkplaats publieke gezondheid, CMO STAMM Drenthe en Sport Drenthe.

Het Drentse project heeft een sterke overlegstructuur: een centrale projectwerkgroep werkt vanuit een eigen werkplan en ondersteunt de lokale werkgroepen met expertise, coaching en advisering. De lokale werkgroepen staan onder regie van een gemeentelijke contactpersoon die zorgdraagt voor een optimale samenstelling en verdeling van de rollen en taken.

Regionaal coördineert de GGD de monitoring en evaluatie en het kennisdelen via bestaande leernetwerken, CMO STAMM adviseert o.a. op bewonersparticipatie. De Werkplaats Sociaal Domein en de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid hebben extra aandacht voor een goede overbrugging tussen wetenschap en praktijk en adviseren en informeren over relevante thema’s. Het RIVM en Pharos zijn ook belangrijke samenwerkingspartners.

De 12 gemeenten komen in drie stappen tot een afgewogen interventiemix met daarin ook erkende interventies. Alle gemeenten zijn momenteel bezig met onderzoeken en gesprekken die moeten leiden tot een afgewogen interventiemix. De drie stappen zijn:

1. Gezondheidsprofielen per wijk of kern opstellen
   In elk van de 12 Drentse gemeenten is een werkgroep opgericht. Deze bracht de lokale gezondheidssituatie in kaart door het opstellen van gezondheidsprofielen In totaal zijn er 183 gezondheidsprofielen gemaakt van heel Drenthe. Daarbij zijn lokale werkgroepen ook aan de slag geweest met het maken van wijkprofielen, waarbij ook gebruik is gemaakt van het instrument uit de toolkit ‘Preventie in de wijk’ van het RIVM.
2. Prioriteren van thema’s en doelgroepen.
   In tientallen gesprek- en dialoogtafels werden aan de hand van de gezondheidsprofielen ambities, doelen en doelgroepen geformuleerd. Vervolgens werden deze geprioriteerd op urgentie, potentie en energie, en op de mogelijkheid tot aansluiting bij landelijke en gemeentelijke ontwikkelingen en ambities, zoals het Sportakkoord en het Preventieakkoord. Participatie van (kwetsbare) inwoners, samenwerking met relevante netwerken en integrale samenwerking stond daarin centraal. Lokale werkgroepen zijn vertegenwoordigd in een bovenregionaal netwerk en komen regelmatig bij elkaar, communiceren goed en vormen een lerend netwerk.
3. Mix aan erkende interventies/ maatregelpakketten bepalen
   Met behulp van de Preventiematrix zijn lopende interventies geïnventariseerd en gecategoriseerd op basis van de vier pijlers van integraal gezondheidsbeleid uit de Toolkit ‘Wijkgericht werken aan preventie’: fysieke en sociale omgeving, regelgeving en handhaving, voorlichting en educatie, signalering, advies en ondersteuning’.

Alle gemeenten bereikten de doelgroep inwoners op een andere (eigen) manier. Vaak werd aangesloten bij bestaande ‘ingangen’ en activiteiten. Zo werd in De Wolden aangesloten bij het lopende traject over positieve gezondheid en zijn inwoners actief benaderd door ergens met een bus te gaan staan en mensen daar te bevragen. In Aa en Hunze hebben inwoners een open huis georganiseerd voor de gemeente. In Assen is geput uit een lange lijst van inwoners die bekend zijn vanuit een ander traject. Ingangen waren ambtenaren van de gemeente zelf, en ook uitvoerende partijen, zoals stichting welzijn en jongerenwerk, of locaties waar je de doelgroep treft, zoals de plaatselijke supermarkt, de bibliotheek en de biljartclub.

In de twaalf Drentse gemeenten zijn gezondheidsprofielen opgesteld. Aan de hand van de stappen van de Toolkit Preventie zijn lopende interventies geïnventariseerd, gecategoriseerd en gewogen. Helder werd op welke thema’s en doelgroepen nog interventies nodig zijn of waar samenwerking of intensivering mogelijk is.

In dialoogtafels met bewoners zijn keuzes gemaakt. Uit de analyse blijkt dat er al heel veel ‘goeds’ gebeurt in alle gemeenten, maar dat er in veel gevallen nog meer behoefte is aan samenhang en continuïteit.

De gemeenten gaan een mix van erkende interventies inzetten, o.a. wordt gekeken naar Sociaal Vitaal, SMALL, gezondheidsambassadeurs, Welzijn op recept, Superchefs, Goedkope Gezonde Voeding, Citytrainers, Voel je goed, en Bewegen werkt.

In alle twaalf gemeenten zijn lokale werkgroepen gevormd en het project blijkt een vliegwiel te zijn om de beweging van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag te versterken. Inmiddels zijn er vier gemeenten die nu daadwerkelijk starten met de uitvoering van een interventie. De rest volgt op de voet.

Doel is integraal beleid maken voor het bevorderen van gezondheid, integraal samenwerken, echt transformeren:

• Gedachtegoed van positieve gezondheid echt inzetten; kijken naar gezondheid in plaats van ziekte.
• Samen met elkaar de juiste dingen doen; collega’s vinden binnen het gemeentehuis, maar ook daarbuiten. Met professionals van andere disciplines.
• Activiteiten, interventies effectief en efficiënt inzetten. En daarin leren van elkaar.
• Wetenschap toepasbaar maken.

De samenwerkende gemeenten en hun partners willen uiteindelijk inzoomen op (een mix van) de twaalf interventies, waarin ze samen verder leren. Ook willen ze het bovenregionale leernetwerk goed geregeld hebben, borgen en voortzetten.

Projectgerelateerd

• Projectwebsite ZonMw: Aan de slag met preventie in de Drentse gemeenten
• Digitale publicatie projectleidersbijeenkomst met Drentse aanpak centraal
• Filmpje inspiratiebijeenkomst
• Powerpoint presentatie Gezondheidsprofielen maken
• Plan van Aanpak preventieprogramma
• In dialoog met bewoners – Gids
• Nieuwsbrief 1 - 2019
• Nieuwsbrief 2 - 2020

Samenwerkende partijen zijn de gemeenten Leiden, Den Haag, Alphen aan de Rijn, GGD Hollands Midden en GGD Haaglanden, Academische Werkplaats Publieke Gezondheid NZH, Zorgbelang Inclusief, Werkplaats Sociaal Domein Den Haag en Leiden en RIVM. Er wordt vanuit twee niveaus aan learning communities gewerkt: op overkoepelend niveau en op wijkniveau.

De aanpak bestaat uit het in samenwerkingsverband verkennen wat inwoners in de drie wijken belangrijk vinden en hierop aansluiten met een mix van erkende interventies.

Dit gebeurt in twee fasen:
Fase 1: opstellen integrale wijkplannen met en door inwoners (2018 – 2019).
In de drie wijken werd een proces van drie stappen doorlopen om tot een mix van interventies te komen:

1. integraal beeld van de wijk
2. keuze van thema’s vanuit een gezamenlijke visie
3. plan voor een mix van erkende interventies

Fase 2: uitvoeren en volgen van plannen (2019-2022)
Het uitvoeren en volgen van plannen met een mix van erkende interventies die bij de drie wijken passen (2019 – 2022), het versterken van de integrale aanpak en samenwerking in gemeenten zijn van belang in het project.

In beide fasen wordt vanuit twee niveaus gewerkt aan learning communities: op overkoepelend niveau en op wijkniveau.
In de uitwerkingssessies in de wijken spelen de lokale procesbegeleiders samen met de andere partners een cruciale rol om te komen tot gedragen monitorplannen. Wat daarbij helpt, zijn vier vragen die leidend zijn voor alle wijken (zie ook Belangrijkste resultaten)
Op overkoepelend niveau leggen we monitorplannen van de drie wijken naast elkaar en kijken we naar verschillen en overeenkomsten, en naar onze rode draad.

Doelgroep zijn inwoners met gezondheidsachterstand in wijk Stevenshof (gemeente Leiden), wijk Alphen Noord (gemeente Alphen aan den Rijn) en wijk Zuidwest (gemeente Den Haag).

In alle wijken zijn gesprekken gevoerd met focusgroepen bestaande uit inwoners. Het contact werd gelegd via de lokale procesbegeleiders. In Stevenshof is een programmagroep samengesteld, waarin ook de inwoners vertegenwoordigd zijn, en zijn er inspiratiebijeenkomsten voor inwoners en beroepskrachten gehouden. In Alphen Noord is met de wijkregisseur een toer door de wijk gemaakt. En in Den Haag Zuidwest is gebruik gemaakt van een stadspanel om beeld te krijgen bij wensen en verwachtingen van inwoners.

De drie wijken zijn in beeld gebracht (leefstijl, sociale omgeving, participatie, fysieke omgeving en gezondheidsbeleving). Op basis daarvan zijn de thema’s per wijk bepaald:

• Leiden, Stevenshof: gezonde leefomgeving, sociale contacten en vriendschap, gezond eten en bewegen, gezond opgroeien
• Den Haag Zuidwest: overgewicht jeugd, leefstijl volwassenen, eenzaamheid volwassenen, woningen en buitenruimte
• Alphen Noord: gezonde leefstijl, gezond meedoen en vaardigheden, fysieke en sociale leefomgeving

Daarbij zijn passende erkende interventies gekozen. Het resultaat is vastgelegd in een factsheet per wijk.

Op dit moment loopt fase 2: uitvoering en volgen van de plannen in elke wijk. De monitorplannen per wijk staan in de steigers en worden eind mei 2020 naast elkaar gelegd. Daarvan verschijnt een beeldverslag. Kijk daarvoor op www.wijzerindewijk.nl

Fase 2 moet antwoorden geven op de volgende vragen:

• Bereiken we de juiste inwoners?
• Voelen ze zich (positief) gezond?
• Is de samenwerking in de wijk verbeterd?
• Verlopen de interventies goed en was de focus van interventies passend?

Doel voor fase 2 is de drie wijkgezondheidsplannen uitvoeren, volgen en daarvan leren, zodat het project een bijdrage kan gaan leveren aan het terugdringen van gezondheidsachterstanden met en voor inwoners in kwetsbare situaties. Het projectteam realiseert zich dat daarvoor een lange adem nodig is, zowel van lokale bestuurders, maatschappelijke organisaties als van inwoners.

Projectgerelateerd

• Projectwebsite ZonMw: Wijzer in de Wijk
• Projectinformatie op Wijzerindewijk.nl
• Praatplaat bij fase 1, hoe zijn we tot wijkgezondheidsplannen gekomen
• Factsheets per wijk met wijkgezondheidsplannen:
  • Stevenshof
  • Alphen Noord
  • Den Haag-Zuidwest
  • Moerwijk
  • Bouwlust/Vrederust
  • Morgenstond
• Samenwerkingsovereenkomst, getekend op Kickoff-bijeenkomst
• Plan van aanpak Fase 2

Nieuwsberichten

• nieuwsbrief gemeenten febr 2020 groen licht voor fase 2
• nieuwsbrief gemeenten mei 2019 tussenbalans

De samenwerkende partijen zijn GGD Zaanstreek-Waterland, de gemeenten Oostzaan en Wormerland, Edam-Volendam, Landsmeer en Zaanstad, Zaans Medisch Centrum, Huisartsencoöperatie Zaanstreek-Waterland, Academische Werkplaats Jeugd en Gezondheid, en Werkplaats Sociaal Domein/Hogeschool van Amsterdam.

Alle partners zijn vertegenwoordigd in de stuurgroep die twee keer per jaar samenkomt. Zij richten zich op financiële en organisatorische borging van de aanpak. De werkgroep (regionale projectleider en lokale projectleiders) heeft regelmatig overleg, zowel fysiek als online. In Corona-tijd alleen online. De whatsappgroep zorgt voor korte lijntjes.  

Naast het meer praktische werkoverleg is er twee keer per jaar de leerkring. Dat is gericht op doorontwikkeling van de aanpak op basis van evaluatie en onderzoek. De samenstelling van de leerkring wisselt, afhankelijk van het thema dat centraal staat. Zo staat voor de volgende leerkring het thema kwaliteit van leven bij kinderen centraal. Hiervoor nodigen we ook experts uit.

Tot slot is er de regionale denktank Gezond opgroeien. In de denktank zitten vier ouders en een jongere, die zelf ervaring hebben (gehad) met overgewicht. Zij denken met ons mee over de beste manier om ouders te betrekken bij de aanpak. Ook communicatiemateriaal wordt aan hen voorgelegd.

Er is al een goed voorbeeld van een succesvolle aanpak in de regio. De GGD werkt met Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG-) Zaanstad aan een gezonde leefomgeving voor een gezonde jeugd. Naast preventie richt zij zich op ondersteuning van kinderen met overgewicht en obesitas en hun ouders.

Jongeren op Gezond Gewicht - lokaal

De deelnemende gemeenten en de GGD willen deze integrale aanpak samen met inwoners en professionals aanpassen aan de lokale situatie en professionals trainen voor uitvoering ervan. De plannen bevatten interventies om de leefomgeving gezonder te maken en een ketenaanpak om kinderen met overgewicht en hun ouders passende ondersteuning te bieden. Ook samenwerking tussen professionals uit meerdere domeinen is van belang.

Fase 1: Gezonde Wijkaanpak

Voor het opstellen van een plan op maat per gemeente is de Gezonde Wijkaanpak van het RIVM gevolgd:

• opstellen gezondheidsprofiel uit kwantitatieve en kwalitatieve gegevens
• prioriteiten en doelen kiezen met input van inwoners en professionals
• implementatieplan
• keuze voor mix van erkende en niet-erkende interventies, monitoring en samen leren

Doelen zijn heel scherp (SMART) gesteld: bijvoorbeeld ‘minstens vijf nieuwe gezonde organisaties in de regio (school, kinderopvang, buitenschoolse opvang)’, minstens tien nieuwe gezonde sportkantines’, ‘minstens vier herinrichtingsinitiatieven uitgevoerd die bewegen stimuleren’. Dat maakt het plan heel concreet en goed te evalueren.

Fase 2: implementatie

Het implementatieplan bestaat uit lokale plannen per gemeente. Deze zijn via een extra validatie-onderzoek voorgelegd aan een nieuwe groep ouders die nog niet eerder had meegedacht. Aan de hand hiervan kunnen we de gekozen interventies zo aanpassen dat deze aansluiten bij de wensen van de doelgroep. Ook in ons vervolgtraject willen we interventies steeds toetsen aan de wensen van de professionals én de doelgroep zelf. Het gaat dus niet alleen om evaluatie na afloop, maar juist ook om het voortdurend bevragen en betrekken van de doelgroep die we willen bereiken.

De doelgroep bestond uit gezinnen met lage SES, gezinnen met migratieachtergrond en gezinnen met lage gezondheidsvaardigheden. Er zijn meerdere groepgesprekken gehouden met inwoners, zowel ouders als kinderen. Soms was het lastig om hiervoor de juiste mensen te bereiken en een goede groep samen te stellen. Een open oproep trok juist de ouders aan die al bewust bezig waren met een gezonde leefstijl. Het bleek beter te werken om aan te sluiten bij bestaande bewonersgroepen of ouderkamers.

• In elke gemeente ligt er nu een lokaal plan van aanpak voor de komende drie jaar, met daarin ook de benodigde financiële middelen.
• Er is verbinding gelegd met andere beleidsterreinen (jeugd, onderwijs, sport, ruimtelijke ontwikkeling, armoede, participatie).
• Nieuwe centrale zorgverleners zijn opgeleid en actief. Zij komen elke zes weken bij elkaar voor intervisie en doorontwikkeling van de werkwijze.
• In elke gemeente is er tenminste één gezondheidsnetwerk, waarin de verbinding tussen preventie en zorg wordt gelegd.
• Er is een scholing Gezond gewicht georganiseerd voor alle jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen. Hierin zijn de successen van de ketenaanpak in Zaanstad gedeeld en zijn afspraken gemaakt over vervolgscholing en ieders rol in de aanpak. Ruim 60% van alle jeugdverpleegkundigen en jeugdartsen uit de regio was hierbij aanwezig. 

Het hoofddoel is overgewicht op wijk- en/of gemeenteniveau ten minste te stabiliseren. Hiervoor zijn drie procesdoelen geformuleerd die SMART zijn gesteld. De doelen op hoofdlijnen:

• Universele preventie leidt tot een gezondere omgeving die uitnodigt tot een gezondere leefstijl en bouwt voort op de bestaande werkwijze van JGZ.
• De gekozen interventies leiden tot betere signalering, doorverwijzing en ondersteuning van kinderen met overgewicht en obesitas (kinderen van 2-18 jaar).
• De ketenaanpak ondersteunt de uitvoering van de gekozen interventies en versterkt de integrale preventieve aanpak. De Centrale Zorgverlener, de spin in het web die de professionals in de keten met elkaar verbindt, speelt hierin een zeer actieve rol.

Projectgerelateerd

• Projectwebsite ZonMw: Gezond opgroeien in Zaanstreek-Waterland
• Landingspagina op website GGD
• Stappenplan opstart gezondheidsnetwerk
• Online handleiding Centrale Zorgverlener (nog niet door GGD goedgekeurd); ter inspiratie een onderdeel: handleiding scholing CZV.
• Factsheet evaluatie centrale zorgverlener Zaanstad
• Preventiematrix Gezond Opgroeien in de regio Zaanstreek-Waterland

In de media

• Artikel Vijf Gemeenten zetten tanden in overgewicht (Noord-Holland Dagblad)
• Artikel Avondvierdaagse (Noord-Hollands Dagblad)
• Artikel Zaans Stadsblad
• Artikel (p. 15 en 16) in brochure Gezondheid Telt    
• Filmpje voor ouders
• Filmpje voor professionals
• Artikel RTL Nieuws online
• Jeugdjournaal (12:20-15:20 min)

Overig

• Ganzenbord voor gezinnen (i.v.m. Corona en thuisonderwijs)

De volgende partijen werken samen: gemeenten Oost Gelre, Winterswijk (regio Achterhoek, Gelderland), Hardenberg, Kampen, en Steenwijkerland en Zwartewaterland (regio IJsselland, Overijssel), GGD Noord- en Oost-Gelderland en GGD IJsselland,Werkplaats Sociaal Domein van Hogeschool Viaa en Academische Werkplaats Publieke Gezondheid AGORA.

Gedurende de looptijd van het project (3 jaar) komt elk half jaar per gemeente een leernetwerk samen. Deze lokale leernetwerken bestaan uit beleidsmedewerkers van alle betrokken beleidsdomeinen, professionals (sport, zorg, welzijn), actieve inwoners en kwetsbare inwoners. De leernetwerken hebben allereerst tot doel om de activiteiten te evalueren en waar nodig bij te sturen, zodat deze aansluiten op de praktijk en kwetsbare inwoners activeren. Het tweede doel is elkaar ontmoeten en interdisciplinaire lokale samenwerking bevorderen. Daarbij wordt soms externe expertise ingeschakeld rond een activiteit of rond samenwerking. De bijeenkomsten leveren ook input voor de evaluatie van het project.

In fase 1 is het project Samen in Beweging ontwikkeld. Via analyse van bestaande data, waaronder de GGD-monitors en analyse van bestaand gemeentebeleid, is per gemeente beschreven welke ouderen als ‘kwetsbaar’ worden getypeerd. Via interviews in elke gemeente is met medewerkers en inwoners rond zorg, welzijn en sport besproken hoe de kwetsbare bewoners kunnen worden bereikt, wat drempels zijn en welke inzet al bestaat. Deze interviews zijn in elke gemeente met de geïnterviewden nabesproken in een aantal bijeenkomsten met behulp van de methoden Dromenvanger en Interactive beleidsontwikkeling. Deelnemers gaven aan wat zij nodig vinden om kwetsbare inwoners in beweging te brengen. Zo is draagvlak ontstaan en is er per gemeente een netwerk tot stand gekomen. In alle zes gemeenten is op basis daarvan een plan van aanpak Samen in Beweging opgesteld.

Fase 2 richt zich op de implementatie van de gekozen paraplu-aanpak ‘Welzijn op Recept’ in alle gemeenten en op inbedding van de aanpak. Deze implementatiefase is in 2020 gestart. Er is een Evaluatieplan voor proces- en effectonderzoek opgesteld, met de gemeenten is een planning voor het eerste projectjaar opgesteld, de bijeenkomsten van de leernetwerken zijn gepland en de deelnemers uitgenodigd. De uitvoering is echter door corona opgeschort tot na de zomervakantie. Gemeenten, GGD’en, Viaa en AGORA bereiden nu activiteiten en onderzoek voor en ontwikkelen materialen zoals evaluatieformulieren en flyers.

In de verschillende gemeenten zijn verschillende kwetsbare doelgroepen gekozen: senioren, mensen met chronische of psychische aandoeningen. Deze keuze is samen met de gemeenten gemaakt op basis van data uit onderzoek naar kwetsbaarheid en na interviews met professionals, vrijwilligers en bewoners.

De doelgroep wordt bereikt via samenwerking met buurtsportcoaches, beweegmakelaars, welzijnsorganisaties, buurtcoaches, sociaal teams, ouderenconsulenten etc. Samenwerking is het sleutelwoord, en verbindingen leggen tussen de vele initiatieven die er al zijn.

De belangrijkste resultaten zijn draagvlak en een netwerk in gemeenten om met Samen in Beweging aan de slag te gaan, en zes plannen van aanpak inclusief financiering.

Met de betrokkenen per gemeente is gekozen voor de paraplu-interventie ‘Welzijn op Recept’, een erkende interventie uit de databank Gezond en Actief Leven. De gemeenten en betrokkenen zijn elk in het proces tot de conclusie gekomen dat ‘Welzijn op Recept’ een goede inhoudelijke basis en structuur biedt voor hun aanpak. Per gemeente is de invulling van de verdere activiteiten, de interventie-mix, ingevuld op basis van wijkkenmerken, wat inwoners en professionals belangrijk vinden en het gemeentebeleid.

Het project Samen in Beweging wil in elke gemeente of wijk (een variant van) bijdragen aan het gemeentelijk doel dat kwetsbare inwoners langer vitaal zijn, thuis (kunnen) blijven wonen en mee kunnen doen in de gemeente.

Daarnaast wordt er ook gezorgd dat:

• Meer inwoners het belang van bewegen kennen om vitaal te blijven en te worden en regie over hun leven te houden.
• Meer inwoners weten waar zij informatie kunnen krijgen over het beweeg- en sportaanbod in de gemeente.
• Meer kwetsbare inwoners komen in beweging.

Hiervan zijn ook afgeleide doelen geformuleerd voor professionals en stakeholders

• Projectwebsite ZonMw: Samen in beweging met kwetsbare bewoners
• Nieuwsbrieven
• Visuele verslagen van de bijeenkomsten regio IJsselland (voorbeeld De Krim)
• Zes Analysen (NOG)/Gezondheidsprofielen (IJsselland)(voorbeeld Kampen) Deze Analysen/Gezondheidsprofielen gaven input voor de plannen van aanpak.
• Zes gemeentelijke plannen van aanpak (voorbeeld gemeente Oost-Gelre)
• Communicatieplan Samen in beweging
• Evaluatieplan. De uitgewerkte onderdelen zoals evaluatieformulieren en activiteitenmonitor zijn op te vragen
• E-magazine Kwetsbare ouderen