Zingeving extra relevant tijdens de coronacrisis

Mensen met een beperkte levensverwachting, zoals bewoners van verpleeghuizen, hebben vaak veel zingevingsvragen. Hoe merk je die als professional op en hoe ga je ermee om? Ook als de coronacrisis iemands perspectieven extra onzeker maakt?

Als lector zorg rond het levenseinde bij Avans Hogeschool heeft Michael Echteld veel te maken met vraagstukken rond kwaliteit van leven en kwetsbaarheid. In het ZonMw-project ‘Een betekenisvol leven’ doet hij met twee andere hogescholen en praktijkorganisaties actieonderzoek in verpleeghuizen. ‘We implementeren een hulpmiddel op maat voor betere zingevingsgesprekken rond het levenseinde, gebaseerd op bestaande modellen (zie kader, red.). Zo willen we palliatieve units en verpleeghuizen ondersteunen bij zingevingszorg.’ Deze zorg is al vanzelfsprekender bij gevorderde kanker. Maar bij andere levensbedreigende aandoeningen is het volgens Echteld vaak nog lastig. Zeker als iemand zich minder makkelijk uit, bijvoorbeeld vanwege een beperking. ‘Mensen vinden het een beetje eng om erover te beginnen. Of we verstaan deze mensen niet goed, in figuurlijke zin.’

'Zingeving is belangrijk als je ouder wordt; je gaat reflecteren op je leven'

'Vergeten groep'

Dit probleem speelt ook vaak bij ouderen in verpleeghuizen. Echteld noemt ze een van de ‘vergeten groepen’ in de palliatieve zorg. ‘Uit onderzoek weten we dat verpleeghuisbewoners in de palliatieve fase vaak grote zingevingsvragen hebben. Maar die stellen ze lang niet altijd. En als ze dat al doen, landen die vragen soms niet goed bij zorgverleners.’ Joceline Kranenburg (foto rechts, red.) van het netwerk palliatieve zorg Amstelland en Meerlanden herkent dit. Ze hoort het ook terug vanuit Zonnehuisgroep Amstelland, een van de praktijkorganisaties in het actieonderzoek. ‘Zingeving is belangrijk als je ouder wordt; je gaat reflecteren op je leven. Vanuit de Zonnehuisgroep kregen we signalen dat zorgprofessionals praktische handvatten willen hebben voor het omgaan met deze vragen. Hoe kun je zingeving ter sprake brengen op een toegankelijke manier?’

Een lekker biertje

Een eenvoudig hulpmiddel is de zogeheten Patient Dignity Question (PDQ): wat moet ik van u weten als persoon om u de best mogelijke zorg te verlenen? Het lijkt bijna te simpel, die ene vraag. Maar je bent er ook niet door ‘m één keer te stellen, legt Echteld uit. ‘Pas bij herhaald vragen komen zingevingsthema’s naar voren. Stel dat een bewoner de eerste keer antwoordt: als je mij een lekker biertje brengt, dan ben ik blij! Een volgende keer krijg je misschien nog een keer dat antwoord. Maar de derde keer vertelt iemand ineens dat hij vroeger altijd zo graag met vrienden naar de kroeg ging. En dat hij dat niet meer kan. Daar kun je dan op ingaan, bijvoorbeeld met de vraag: wat betekent dat voor u? Zo open je een eerste gesprek over zingeving.’

Scholing op maat

Het project levert een heel concreet product op waar de deelnemende organisaties mee kunnen werken, verwacht Echteld. ‘Doordat we het samen met de verpleeghuizen van de praktijkpartners in het netwerk ontwikkelen, is de kans ook groter dat andere locaties ermee aan de slag gaan.’ Kranenburg hoort er goede geluiden over. Wel heeft de projectgroep van Zonnehuisgroep Amstelland gemerkt dat er meer nodig is dan een eenmalige scholing. ‘Het is de bedoeling om zorgprofessionals te scholen, zodat ze handvatten hebben om tijdens een gesprek over zingeving de diepte in te kunnen gaan. Zo’n scholing moet echt op maat zijn, dus goed aansluiten bij de behoeften van de zorgprofessionals in het verpleeghuis. Zij zijn in the lead. Bij de Zonnehuisgroep Amstelland is ook de geestelijk verzorger bij de ontwikkeling betrokken. Het proces resulteert in een programma met een reeks kortdurende scholingsmomenten. Het gaat niet alleen om de PDQ, maar ook om gesprekstechnieken.’

'Verpleeghuisbewoners zeiden: ik neem liever het risico op het coronavirus op de koop toe, dan dat ik mijn kleinkinderen niet meer kan zien. Dan heb je het concreet over zingeving'

De kleinkinderen zien

Op de vraag wat de grootste uitdaging voor de implementatie en borging is, antwoordt Echteld kort maar krachtig: ‘Dat is het coronavirus.’ Een uitdaging, maar alle gevolgen die de coronacrisis voor verpleeghuisbewoners heeft, onderstrepen volgens hem meteen ook de urgentie om met zingeving aan de slag te gaan. ‘De verpleeghuizen hadden heel enthousiast de schouders onder dit project gezet, omdat ze het echt een belangrijk onderwerp vonden. Maar toen het virus uitbrak, stond het water ze al snel aan de lippen.’ Heftige toestanden, vertelt Echteld, maar geleidelijk aan kwamen ook de verhalen van bewoners naar voren. ‘Die zeiden: ik neem liever het risico op ziekte op de koop toe, dan dat ik mijn kleinkinderen niet meer kan zien. Daarmee hebben bewoners het heel concreet over zingeving, over wat voor hen van waarde is. Mijn betoog is dus: probeer juist nú met dat thema aan de slag te blijven, want nu komt het er echt op aan.’

 

Maatwerk dat aansluit bij bestaande scholing

‘Een betekenisvol leven’ is een samenwerkingsproject van Avans Hogeschool, Hogeschool Inholland, Fontys en de verpleeghuizen van praktijkorganisaties Zonnehuisgroep Amstelland, Stichting Groenhuysen en Stichting van Neynsel. Het project sluit op maat aan op het werk van de professionals in de praktijk en maakt gebruik van modellen die ook aan de basis liggen van bestaand scholingsaanbod. Denk aan het ABC-model (Aandacht, Begeleiding, Crisis) en het Diamant-model, dat ook terugkomt in de Leerwerkplek Zingeving. De werkzame principes die uit het project naar voren komen, worden gedeeld via de netwerken palliatieve zorg en de betrokken mbo- en hbo-opleidingen. Ook werkt ‘Een betekenisvol leven’ samen met het O2PZ om de PDQ-scholing te laten landen in bestaande scholing.

• Project 'Een betekenisvol leven: een actieonderzoek naar het implementeren van een hulpmiddel voor het verbeteren van knelpunten rond zingeving aan het levenseinde'
• Thema palliatieve zorg
• Thema zingeving en geestelijke verzorging