Digitale Formularium in PalliArts stimuleert veilig medicatiebeleid

Medicatie innemen moet helemaal veilig zijn, mét zoveel mogelijk comfort voor de patiënt, benadrukt hoogleraar palliatieve geneeskunde Marieke van den Beuken. Tot nu toe kwam de uitleg over medicamenteuze therapie in de palliatieve zorg, het zogenoemde Palliatief Formularium, in een boekje. Maar de informatie verwerken in een app biedt veel voordelen, zowel voor zorgverleners als patiënten, weet Van den Beuken. ‘De medicatie-informatie kun je makkelijker up-to-date houden en gelijk aanpassen als richtlijnen veranderen. Daarnaast heb je alle informatie over medicamenteuze behandeling, de adviezen uit de landelijke richtlijnen én de specifieke medicatiebijzonderheden bij elkaar in je eigen binnenzak.’

Daarom startte Van den Beuken met subsidie van ZonMw een project om het Palliatief Formularium te digitaliseren en te integreren in de bestaande PalliArtsapp, nadat de initiatiefnemers van PalliArts hadden aangegeven achter dit initiatief te staan. De PalliArtsapp biedt landelijke en regionale informatie over palliatieve zorg overal en op ieder moment. Veel zorgverleners gebruiken PalliArts: de app wordt gemiddeld 7000 keer per maand geraadpleegd. ‘Om gebruik te maken van het Formularium is het dus voor de meeste zorgverleners niet nodig een nieuwe app te leren kennen, want met PalliArts zijn ze al bekend. En nu is er een plek waar zorgverleners met een paar klikken veel cruciale kennis krijgen over palliatieve zorg’, zegt Van den Beuken. Iedere keer wanneer door beroepsverenigingen een richtlijn wordt aangepast wordt hierop ook het Formularium aangepast.

Zorgverleners met de nieuwste update van PalliArts zien het Formularium meteen als ze de app openen (tweede kopje, meteen onder Richtlijnen). Zien ze het Formularium niet, dan is het nodig PalliArts even te updaten. PalliArts is gratis te downloaden in de App Store en Google Playstore. Op het Formularium klikken geeft zorgverleners 4 opties. Ze kunnen informatie krijgen per medicijn, er is een hulpmiddel om te bepalen of medicijnen in 1 pomp kunnen, en er zijn omrekentabellen voor opioïden en benzodiazepinen. In PalliArts staat onder elke richtlijn een knop naar het Formularium, wat weer klikken scheelt.

Met de optie ‘Overzicht medicatie’ kunnen zorgverleners klikken op een specifiek medicijn, en op de toedieningsvorm, wat informatie oplevert over dosering, interacties en bijwerkingen. Van ruim 140 medicijnen, allemaal regelmatig gebruikt in de palliatieve zorg, staat deze informatie in het Formularium. Onder het kopje ‘Opmerkingen’ staat steeds andere cruciale informatie die relevant is voor het specifieke medicijn waarop is geklikt. Zoals: mag je dit medicijn fijnmaken en moet de dosering op bepaalde momenten worden afgebouwd. Bij een patiënt met slikproblemen die een sonde heeft kunnen sommige medicijnen via de sonde worden toegediend. Als dit kan staat dit in het Formularium. En als er een specifiek advies is voor het toedienen van het medicijn via een sonde, staat dat ook onder Opmerkingen.

De optie ‘Compatibiliteit medicatie in pomp’ geeft zorgverleners duidelijkheid of 2 geneesmiddelen gezamenlijk via hetzelfde infuus gegeven kunnen worden. Voor zorgverleners die in de thuiszorg werken is dat extra fijn, legt Van den Beuken uit. ‘In het ziekenhuis wordt vrijwel altijd 1 pomp per medicament gebruikt, maar in de thuiszorg gebeurt dat zelden. Dus is het een uitkomst als je hetzelfde infuus kunt gebruiken wanneer de patiënt 2 medicijnen gebruikt. Maar dat moet geen nare interacties geven, zoals een verminderde werking of bepaalde bijwerkingen. Ook deze optie in het digitale Formularium waarborgt dus zowel snelheid als veiligheid voor de patiënt.’

De omrekentabellen in het Formularium laten de equivalente doseringen van opioïden (zoals morfine, oxycodon en fentanyl) en benzodiazepinen (zoals temazepam, oxazepam, diazepam) precies zien. Dit is een belangrijke functie om overdosering te voorkomen, benadrukt Van den Beuken. ‘Als de pijnstilling van een opioïde zoals morfine onvoldoende is, kan de arts een andere opioïde voorschrijven. Dan is het wel belangrijk de aanbevolen dosis van het nieuwe medicijn vast te stellen. Bij een te hoge dosis is de kans op ernstige bijwerkingen groter. Die zogenoemde equivalente dosis hangt mede af van hoeveel de patiënt van het eerste medicijn gebruikte.’ Met de omrekentabellen vult de gebruiker eerst de dosis van het eerste medicijn in. Daarna verschijnt de equivalente dosis voor de andere opioïden of benzodiazepinen.

Volgens internist Shanly Rideaux, werkzaam in een verpleeghuis en een hospice, zien zorgverleners in het digitale Formularium inderdaad heel snel wat wel en niet kan met medicatie. Zij gebruikt het Formularium bijvoorbeeld om te checken of medicatie die ze minder goed kent gecombineerd kan worden, zonder een verhoogde kans op bijwerkingen. En of, en zo ja hoe, de dosis van een medicijn moet worden aangepast, bijvoorbeeld bij patiënten met een verminderde nier- of leverfunctie. ‘Natuurlijk heb ik de app van het Farmacotherapeutisch Kompas op mijn telefoon. Maar het digitale Formularium is zo fijn omdat je in 1 oogopslag ziet welke medicatieadviezen je echt nodig hebt. Je hoeft dus niet eerst door lappen tekst heen die voor de palliatieve zorg niet relevant zijn.’

Patiënten weten dankzij het Formularium eerder waar ze aan toe zijn, zegt Rideaux. ‘Omdat het zo overzichtelijk is kun je de informatie delen met de patiënt en/of zijn of haar naasten. En omdat het eenvoudiger is cruciale medicatievoorschriften te raadplegen, is de kans op medicatiefouten in de palliatieve zorg kleiner. Tenminste, als zorgverleners het digitale Formularium consequent en goed gebruiken.’

Ook veel andere zorgverleners zijn enthousiast over het digitale Formularium. Ze geven de toepassing gemiddeld een 8, blijkt uit een gebruikersenquête onder 1629 zorgverleners. Het digitale Formularium wordt veel gebruikt: van de 7000 keren dat zorgverleners PalliArts per maand raadplegen, is dat 3000 keer (ook) voor het digitale Formularium.   

De kwaliteit van de medicatieadviezen is voor de toekomst gewaarborgd. Voor de inhoud van PalliArts en het Formularium is IKNL verantwoordelijk. Het invullen van het Formularium is een vaste stap in de leidraad voor het aanpassen van richtlijnen, waar de Coöperatie Palliatieve Zorg Nederland verantwoordelijk voor is. ‘Een eerste versie van een herziene of nieuwe richtlijn gaat eerst voor autorisatie naar de beroepsverenigingen die hebben meegewerkt. Gaan zij akkoord met de huidige versie, dan worden de nieuwe medicatieadviezen ingevuld in het digitale Formularium, precies zoals dat nu is gedaan’, legt Van den Beuken uit. ‘Want het is voor de gezondheid van patiënten cruciaal dat zij kunnen rekenen op zorgverleners die uitgaan van de meest actuele medicatieadviezen.’

Dit interview gaat over de resultaten uit het Palliantieproject Integratie richtlijnen en formularium in PalliArts: betere implementatie/veiliger voorschrijven.