Veel patiënten met uitgezaaide kanker starten met zware pijnmedicatie zoals morfine voor de pijn. Nog te vaak krijgen deze patiënten last van een moeilijke stoelgang (obstipatie) als bijwerking van dit soort medicijnen. Hoewel men weet dat voorkomen beter is dan genezen, is daar op dit gebied nog weinig onderzoek naar gedaan. Tijd voor verandering!
Hoe zit het met de groep patiënten die morfine-achtige pijnstillers (opioïden) nodig heeft? We weten dat meer dan 7 op de 10 patiënten die uitgezaaide kanker heeft, pijn krijgt en daardoor opioïden moet innemen. Zoals eerder gezegd is obstipatie 1 van de bekende bijwerkingen van deze pijnstillers. Bijna 6 op de 10 patiënten die opioïden gebruikt, krijgt hier last van. Dit kan de kwaliteit van leven enorm verminderen. Het kan leiden tot buikpijn, misselijkheid of zelfs ziekenhuisopnames. Het is daarom beter om deze bijwerking te voorkomen en gelijk te starten met een laxeermiddel.
Macrogol/elektrolyten en magnesiumhydroxide tegen obstipatie
In de huidige richtlijnen op Pallialine.nl worden tegen obstipatie door opioïden 2 medicijnen aangeraden: macrogol/elektrolyten en magnesiumhydroxide. Maar deze middelen zijn niet onderzocht op het voorkómen van obstipatie. Interessant genoeg is magnesiumhydroxide in Nederland ook niet geregistreerd voor deze indicatie, maar is het alleen geregistreerd als maagzuurremmer. Dit heeft tot gevolg dat de zorgverzekeraar magnesiumhydroxide niet vergoed wanneer zorgverleners het voorschrijven voor de moeilijke stoelgang. Daarom wordt het tijd dat er meer kennis beschikbaar komt over het voorkomen van obstipatie door opioïden.
Onderzoek naar voorkomen obstipatie: de OMAMA-studie
Dit jaar gaan we met een studie genaamd OMAMA (Obstipatie-MAcrogol-MAgnesiumhydroxide) van start. In deze studie onderzoeken we of magnesiumhydroxide bij patiënten met ongeneeslijke kanker, die vanwege de pijn opioïden gaan gebruiken even goed obstipatie kan voorkomen als macrogol/elektrolyten. En hopen we meer inzicht te krijgen in het voorkómen van opioïd-geïnduceerde obstipatie. Ook kijken we naar de voorkeur van de patiënt voor beide middelen en vergelijken we de bijwerkingen. De resultaten van deze studie dragen bij aan de herziening van de richtlijnen op Pallialine.nl. Verder hopen we dat naar aanleiding van deze studie, magnesiumhydroxide wordt vergoed vanuit de zorgverzekering voor de indicatie ‘obstipatie’.
Over het onderzoeksteam
Prof. dr. Monique Steegers is hoogleraar Pijngeneeskunde en Palliatieve geneeskunde bij het Amsterdam UMC. Zij is werkzaam als anesthesioloog-pijnspecialist in zowel het Amsterdam UMC als het Radboudumc en is de projectleider van dit onderzoek.
Dit onderzoek doet zij samen met prof. dr. Lia van Zuylen (internist-oncoloog en hoogleraar klinische palliatieve zorg, Amsterdam UMC), dr. Alexander de Graeff (internist-oncoloog, UMC Utrecht), drs. Kay Kistemaker (promovendus, Amsterdam UMC) en drs. Gerty de Klerk (internist-oncoloog, Spaarne Gasthuis).
Aanpak van het onderzoek
In het onderzoek laten we patiënten met ongeneeslijke kanker meedoen op het moment dat ze starten met opioïden voor de pijn. Met een loting wordt bepaald of zij met macrogol/elektrolyten of met magnesiumhydroxide gaan starten om obstipatie te voorkomen. In totaal duurt het onderzoek 14 dagen. Aan het begin stellen we de patiënten een aantal vragen over de stoelgang en de kwaliteit van leven. Na 2 weken doen we dit nogmaals, samen met wat vragen over pijn, opgetreden bijwerkingen en de tevredenheid over het laxeermiddel. Daarna vergelijken we de antwoorden tussen het begin en het einde van de studie en kijken we of er verschil is in bijwerkingen tussen de 2 middelen en de voorkeur van de patiënt. In totaal doen er 10 verschillende ziekenhuizen verdeeld over heel Nederland aan dit onderzoek mee.
Symptomen vóór zijn is beter dan ze te behandelen
Opioïd-geïnduceerde obstipatie is een helaas nog te veel voorkomend probleem. Het is een onderwerp waarnaar nog weinig klinisch preventief onderzoek is gedaan , terwijl voorkomen van obstipatie voor de patiënt van grote invloed kan zijn op de kwaliteit van leven. Met de OMAMA-studie streven we naar het beter kunnen voorkomen van deze soort obstipatie en zo verder leed voor de patiënt vóór te zijn.
Programma Palliantie II en symptoombehandeling
Vanuit ons programma Palliantie II financieren we projecten die bijdragen aan goed onderbouwde interventies om symptoomlast te verminderen bij de patiënt. Zo zetten we ons in voor een goede kwaliteit van leven voor mensen die ongeneeslijk ziek zijn en hun naasten.
Meer informatie
- Project 'Voorkomen van opioïd-geïnduceerde obstipatie bij patiënten met kanker in de palliatieve fase'
- Lees de andere blogs over symptoombehandeling
- Thema Palliatieve zorg
Redactie Monique Steegers en team
Eindredactie ZonMw-team Palliatieve zorg