Maatregelen die de volksgezondheid moeten verbeteren richten zich vaak maar op een klein deel van een probleem. Veel gezondheidsproblemen zijn echter het gevolg van een complex systeem van factoren, waardoor de impact van een eenzijdige benadering niet zo groot is.
Een systeembenadering kan effectiever zijn, legt James Nobles uit. Hij is onderzoeker aan de Bristol Medical School en ontwikkelde het Action Scales Model. “Het is een instrument om complexe problemen en hun samenhang beter te begrijpen. Maar ook om daarmee oplossingen te bedenken die een gewenste verandering in het systeem in gang zetten. We hebben het model zo eenvoudig mogelijk gemaakt zodat het in de praktijk gebruikt kan worden.”
De huidige manier om gezondheidsproblemen aan te pakken werkt vaak niet, schrijf je in een recent gepubliceerd artikel. Hoezo niet?
“Interventies in de volksgezondheid, bijvoorbeeld het aantal mensen met obesitas proberen te verminderen, richten zich vaak maar op een klein stukje van de puzzel. Mensen worden bijvoorbeeld aangemoedigd meer te bewegen door lid te worden van een sportclub. In de praktijk zijn dit soort problemen veel complexer dan alleen dit individuele gedrag en zijn er verschillende oorzaken. Daarom is het onwaarschijnlijk dat zo’n enkelvoudige interventie veel uithaalt. We kunnen beter nadenken hoe de verschillende puzzelstukjes in elkaar passen om de situatie op de lange termijn te verbeteren. Een zogenaamde systeembenadering kan beter werken.”
Wat houdt zo’n systeembenadering in?
“Het brengt de betrokken organisaties en sectoren samen. De benadering helpt ze om te begrijpen wat het probleem precies veroorzaakt, wat de aard van het probleem is en welke mechanismen daaraan ten grondslag liggen. Samen kunnen ze vervolgens mogelijke oplossingen vaststellen.”
Waarom zijn systeembenaderingen moeilijk te gebruiken?
“De verschillende mensen, organisaties en sectoren die samenwerken hebben vaak hele andere waarden en overtuigingen. Als ze een systeembenadering willen toepassen moeten ze het eens worden over wat ze willen en hoe dat te bereiken. Dat is vaak niet eenvoudig.”
Jij en je collega’s hebben het ‘Actions Scales Model’ ontwikkeld, een middel om systeembenadering in de praktijk toe te passen. Hoe werkt het?
“Het is een instrument om mensen te helpen samen te werken, een probleem beter te begrijpen en vast te stellen welke omslagpunten voor verandering kunnen zorgen. We hebben een zo eenvoudig mogelijk model geprobeerd te maken. Het is academisch, maar ook te begrijpen door ambtenaren en praktijkmensen. We onderscheiden vier niveaus om aangrijpingspunten op te vinden: Gebeurtenissen (Events), Structuren (Structures), Doelen (Goals) en Overtuigingen (Beliefs). In het artikel illustreren we dit met gewichten op een weegschaal. Overtuigingen hebben doorgaans meer gewicht, maar zijn moeilijk te veranderen. Stel je een politicus of manager voor die economische groei het allerbelangrijkste vindt. Als deze persoon dan meer belang gaat hechten aan een gezonde leefomgeving kan er heel wat veranderen.”
Is een systeembenadering en jullie model nuttig voor elk type onderzoek naar de effecten van de leefomgeving op de gezondheid?
“Het kan nuttig zijn voor alle onderzoekers die te maken hebben met complexe gezondheidskwesties, maar ook voor overheden en organisaties. Denk aan onderwerpen als voedingsbeleid en het ontmoedigen van roken. Of een nieuwbouwproject waarbij de betrokken organisaties kunnen vaststellen hoe zo te bouwen dat er een gezonde leefomgeving ontstaat. Het model kan helpen om de verschillende perspectieven te begrijpen, op wie invloed uitgeoefend moet worden en waar het beste de focus op kan liggen. De aanpak van de Covid-19 pandemie in England is ook een voorbeeld van een systeembenadering: veel verschillende overheidsorganisaties moesten opeens samenwerken.”
Is het Actions Scales Model al toegepast in de praktijk?
“We hebben voor het eerst over het model gepubliceerd in 2019, als onderdeel van het Whole systems approach to obesity project van de Department of Health and Social Care van de Britse overheid. Inmiddels wordt er door ten minste dertig lokale overheden in Engeland gebruik van gemaakt.”
Tips van James Nobles
Voor onderzoekers die de effecten van de leefomgeving op de gezondheid bestuderen en (willen) werken met een systeembenadering.
- Stel vast wat belangrijk is voor burgers en organisaties die betrokken zijn bij het vraagstuk waar je aan werkt. Ze kunnen je helpen de elementen in het systeem te benoemen en richting te geven aan je onderzoek. Veel onderzoek wordt met publiek geld gefinancierd, dus de gemeenschap moet er ook van profiteren.
- Bepaal welk type onderzoek in jouw situatie tot de beste antwoorden leidt. Zo kan het een goed idee zijn om burgers en organisaties er van begin tot einde bij te betrekken en dus samen het onderzoek te doen.
- Ons werk moet niet in de academische wereld blijven. Beperk daarom het jargon en gebruik levendige voorbeelden. Als mensen ons niet begrijpen, zullen ze geen systeembenadering toepassen. Als je wel jargon gebruikt, wees dan consistent en leg de termen meermaals uit.
- Het evalueren van een systeembenadering is niet makkelijk. Stel daarom vast, samen met de betrokken organisaties en sectoren, welke stappen vooruitgang laten zien. Het kan bijvoorbeeld wel 20 tot 30 jaar duren voordat het aantal mensen met overgewicht daalt, dus in de komende vijf jaar wil je bijvoorbeeld eerst een afname van het aantal snackbars zien.
Meer weten?
- Meer over James Nobles
- The action Scales Model: A conceptual tool to identify key points for action within complex adaptive systems
- Themapagina Maak ruimte voor gezondheid
- Themapagina Gezonde wijk en omgeving
- Themapagina Gezonde leefomgeving
- Abonneer u op onze nieuwsbrief Preventie en volg ons op LinkedIn
Colofon
Tekst: Thessa Lageman, www.thessalageman.com
Eindredactie: ZonMw
ZonMw stimuleert gezondheidsonderzoek en zorginnovatie. ZonMw financiert gezondheidsonderzoek en stimuleert het gebruik van de ontwikkelde kennis - om daarmee de zorg en gezondheid te verbeteren. ZonMw heeft als hoofdopdrachtgevers het ministerie van VWS en NWO.