Vernieuwende financiering van preventie

De leernetwerkbijeenkomst werd georganiseerd door de projecten ‘Elke Tukker bewust gezond’ en ‘De pas erin’ op 13 oktober in Enschede. Met 2 inspiratiesessies, een plenaire uitwisseling en een sprekend projectvoorbeeld kregen deelnemers de kans hun ervaringen met elkaar te delen en praktijkkennis op te doen.

SROI-methode voor aantonen waarde gezondheidsinitiatieven Twente

In Twente blijft de gezondheid achter bij de rest van Nederland. In de gemeenten Dinkelland, Enschede, Hof van Twente en Tubbergen zijn veel lokale initiatieven op het gebied van gezondheidsbevordering. Om de kosten en opbrengsten in kaart te brengen, wordt de Social Return on Investment (SROI)-methode gebruikt. Programmamanager Rian Stamsnieder en wethouder Publieke Gezondheid bij de gemeente Enschede Jurgen van Houdt aan het woord.

“Gezondheid is een paraplu voor mentale, sociale, financiële en fysieke gezondheid”, vertelt Rian. In de 4 deelnemende gemeenten hebben we binnen het project Elke tukker bewust gezond activiteiten ter bevordering van deze integrale gezondheid geselecteerd om te kijken of we met het SROI-instrument de positieve impact op de samenleving kunnen laten zien.” Zo zijn initiatieven van bewoners, zoals een beweegpark gerealiseerd en is een dorpsondersteuner aangesteld om mensen te stimuleren en te ondersteunen bij het zelf opzetten en organiseren van activiteiten op het gebied van gezondheid. De dorpsondersteuner verbindt ook mensen die elkaar kunnen helpen en helpt om de weg te vinden naar professionals.

Social Return on Investment

Het uitgangspunt van de SROI-methode is dat iedere bijdrage van een overheid, fonds, uitvoerder, vrijwilliger en doelgroep aan een sociaal-maatschappelijk project, feitelijk een investering is in het project. Betrokkenen worden gezien als stakeholders die investeren en die net als andere stakeholders rendement verwachten van hun investering. SROI maakt die toegevoegde waarde zichtbaar door effecten toe te delen aan stakeholders en te waarderen in euro’s.

De waarde die wordt aangetoond met de SROI-methode gaat verder dan alleen het besparen van zorgkosten door preventieprojecten. Rian: “Gezondheid kent verschillende lagen, het is net als een piramide. Voordat mensen gebruikmaken van reguliere zorg, zijn er tal van kansen om te voorkomen dat deze mensen bij de eerstelijnszorg terechtkomen.” En dat past precies in het uitgangspunt van de gemeente Enschede. Wethouder Van Houdt: “We streven naar gezonde en vitale inwoners. We hebben veel plannen op stapel staan en al veel in gang gezet. Daarbij gaat het niet alleen om verbetering van de fysieke gezondheid, maar ook om bijvoorbeeld meedoen in de samenleving. Gezonde én gelukkige inwoners verlagen uiteindelijk de maatschappelijke (zorg-)kosten.”

Vernieuwende financiering van preventie in de Achterhoek

In de Achterhoek is vergeleken met de rest van Nederland sprake van meer obesitas, meer rokers, meer alcoholgebruik en meer mentale problemen, zoals eenzaamheid. Om preventie en zorg integraal te benaderen en te financieren wordt gewerkt met het Kavelmodel, een vernieuwende vorm van financiering.

Wethouder Gezondheid, Werk en Inkomen bij de gemeente Aalten Joop Wikkerink en Josien ter Beek, adviseur Gezondheidsbevordering bij GGD NOG vertellen over de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van financiering van preventie en hoe dit vorm krijgt in de Achterhoek.

Binnen de Achterhoek wordt het Kavelmodel ontwikkeld als nieuwe financieringsvorm in Achterhoek Gezond. In dit model organiseert een breed netwerk aan stakeholders de randvoorwaarden om de gezondheid van inwoners in een afgebakend geografisch gebied integraal te verbeteren. Samen met gemeenten, zorgverzekeraars en zorgorganisaties is er eerst met behulp van big data een analyse gemaakt voor Achterhoek Gezond. “Daar zijn brandhaarden aan het licht gekomen, plekken waar preventieve gezondheidsinitiatieven het hardst nodig zijn en de grootste impact kunnen hebben.”

De pas erin

In de regio West-Achterhoek wordt veel gewandeld. Deze initiatieven staan nog sterk op zichzelf waardoor er geen kennis en ervaringen worden uitgewisseld. In het project ‘De pas erin’ worden gemeentelijke leernetwerken opgezet waarin vragen zoals ‘hoe bereik je de inwoner’, ‘hoe maak je gebruik van technologie’, ‘hoe maak je impact inzichtelijk’ en ‘hoe borg je het programma’ worden besproken met burgers, professionals, beleidsambtenaren en onderzoekers. Kennis wordt gedeeld uit een wetenschappelijke analyse van lokale aanpakken, begeleidend participatief actie-onderzoek en onderzoek naar maatschappelijk rendement. Op deze manier wordt gezamenlijk gewerkt aan het versterken en verduurzamen van deze lokale wandelinitiatieven.

Integrale blik

“Met dit project dragen we bij aan de uitwerking van het Kavelmodel”, vertelt Josien. “Begeleiding van kwetsbare groepen bij wandelinitiatieven is vaak ad hoc en bekeken vanuit de bril sport en gezondheid, terwijl je ook een integrale blik kunt ontwikkelen door bijvoorbeeld te kijken naar de inrichting van de leefomgeving.” Tegelijkertijd is er volgens Josien behoefte aan structurele financiering van wandelinterventies en onder meer begeleiding van buurtsportcoaches. “Financiering moet elk jaar opnieuw worden aangevraagd. Dat belemmert een structurele aanpak.”

SPUK-regeling

Begin volgend jaar geldt de nieuwe SPUK-regeling, waarmee verschillende uitkeringen bedoeld voor het stimuleren van gezondheid, sport en bewegen en het versterken van de sociale basis worden gebundeld in één specifieke uitkering. Met deze regeling wil het ministerie van VWS gemeenten in staat stellen aan de slag te gaan met een integrale aanpak. Volgens de wethouder is dat een goede ontwikkeling. “Voor kleine gemeenten is het vaak lastig om bij iedere afzonderlijke regeling tegemoet te komen aan de bestedings- en verantwoordingseisen. Per regeling betrof het voor deze gemeenten vaak kruimelwerk waarvoor al snel iemand moest worden aangenomen voor 10 uur per week om aan de eisen te kunnen voldoen.” Maar de winst is volgens Wikkerink niet alleen in geld uit te drukken. “Natuurlijk besparen we met preventieprojecten zorgkosten. Tegelijkertijd betekent focus op positieve gezondheid ook een bevolking die gelukkiger is.”

Hoe gaan projecten om met financiering van preventie?

Om financiering van preventie rond te krijgen, moet je soms vindingrijk zijn en verschillende financieringsbronnen inzetten. 7 deelnemers over hun ervaring.

Tijdelijke middelen en krap budget

Bekostiging met tijdelijke middelen en een krap budget zijn volgens projectleider Gerdine Fransen van het project ‘Versterken van de aanpak van overgewicht en preventie-infrastructuur in Neder-Betuwe, Buren, Druten, Wijchen en Beuningen’ de grootste uitdagingen voor de financiering van preventieprojecten. “Daarmee staat de continuïteit en het benodigde langetermijnperspectief onder druk. Bovendien zijn er grote schotten tussen financieringsstromen, bijvoorbeeld van zorgverzekeraars en gemeenten, waardoor er vaak te weinig geïnvesteerd wordt en de kosten en baten niet gelijk verdeeld zijn.”

Lange adem

“Aangezien reguliere budgetten voor gezondheidsbevordering beperkt zijn én daarmee in de regel vaste voorzieningen worden gefinancierd, zijn wij voor de financiering van preventie afhankelijk van projectsubsidies, incidentele subsidies en uitvoeringsbudgetten voor lokale preventie-akkoorden.
Juist omdat preventie een lange adem vraagt – en dus duurzame financiering – kijken wij uit naar de plannen van het ministerie van VWS voor het bundelen en oormerken van middelen bedoeld voor het bevorderen van gezondheid, sport- en beweegstimulering en het versterken van de sociale basis” aldus Lida Samson, projectleider van Rookvrij Kennemerland.

Ad hoc

“Het doel van ons project is burgerinitiatieven voor de gezonde leefomgeving beter te faciliteren en te ondersteunen met (domeinoverstijgend) gemeentelijk beleid. We zien binnen de gemeenten Arnhem, Ede en Wageningen dat er geen gedeelde visie is op het omgaan met en inbedden van burgerinitiatieven in beleid. Initiatieven en de financiering daarvan worden vaak ad hoc opgepakt. Het gebrek aan continuïteit is een probleem voor de initiatieven zelf en staat hun bijdrage aan de gezonde leefomgeving in de weg. In ons project werken wij aan structurele ondersteuning.”, vertelt Mellany van Bommel, uitvoerend onderzoeker bij het project ‘Wij zijn de Wijk’ van Wageningen Universiteit.

Geen prioriteit

“De urgentie om in te zetten op preventie wordt wel gevoeld, maar er zijn zoveel urgente problemen waarbij het resultaat direct zichtbaar is dat echt investeren nog geen prioriteit krijgt”, vertelt Dorien van de Kant, projectleider Drenthe Samen Gezond. “Het is altijd een zoektocht tussen kosten en baten. Vaak heerst het gevoel dat de baten vooral bij de zorgverzekeraar liggen. Op voorhand financiering regelen is lastig, maar als er een goede inhoud ligt, zijn er vaak wel mogelijkheden bij de gemeente, via subsidies of in natura. Wij gaan dus voor de inhoud en geloven dat de financiering dan volgt.”

Meebewegen met bestaande structuren

“Wij zoeken voornamelijk naar financiering voor professionals die werkzaam zijn in het sociaal domein. In iedere gemeente is dit weer anders georganiseerd en daarom moeten we onze aanpak ook steeds aanpassen en meebewegen met bestaande structuren. We kijken steeds samen met de gemeente en de GGD naar de best passende oplossing en ondersteunen hen bij de uitvoering hiervan”, vertelt projectleider Sigrid Troelstra van het project ‘Versterken van de samenwerking tussen professionals in het sociaal domein en het zorgdomein rondom stoppen met roken bij mensen met een lagere sociaaleconomische positie’.

Structurele borging

“De grootste belemmering bij de financiering van preventie is bij ons project ‘Zuid-Limburg aan de slag met Gezonde Kinderopvang’ de structurele borging”, vertelt projectleider Claudia Brauers. Alle kinderopvangorganisaties die betrokken zijn betalen deels mee (cofinanciering). Dat is een belangrijke voorwaarde voor borging. Voor de gemeente geldt hetzelfde. Het is van belang dat de gemeente gezonde kinderopvang op de agenda houdt en dat er structureel budget en uren vrij worden gemaakt voor kinderopvang.”

Geen primair proces

“Financiering van preventie past (nog) niet in de huidige structuur van afrekenen per individuele patiënt of client, zoals bijvoorbeeld bij huisartsen. Preventieve aanpakken horen niet tot het primaire proces en zijn daarmee moeilijk te bekostigen. Ook voor preventieve overleggen, zoals netwerkoverleggen voor bevorderen van samenwerking of een overleg in het kader van de Gezonde wijkaanpak, is niet altijd financiering. Daarnaast ontbreekt het aan indicatoren of meetinstrumenten om de effectiviteit van de preventieve aanpak te meten, onderbouwen en/of bewijzen. Het is lastig te meten of mensen in de wijk gezonder zijn gaan leven door een interventie.”, aldus Sjoukje Meeldijk, beleidsregisseur gezondheid gemeente Amersfoort en penvoerder voor project BLAUW.

Meer weten?

• Verslag 1e leernetwerkbijeenkomst Gemeenten Samen Gezond 31 mei 2022
• Themapagina Gemeenten Samen Gezond
• Programmalijn Kennisbenutting en implementatie
• Themapagina Gezonde wijk
• Themapagina Gezonde leefomgeving
• Duurzaam samenwerken doe je zo