Spelenderwijs vooroordelen bestrijden met de StigmaTools

Moet iemand tijdens een sollicitatie vertellen dat hij of zij vroeger een eetstoornis heeft gehad? Of verslaafd is geweest? En wat zou je doen als jouw buurman psychotisch is? Het zijn vragen waar je even over na moet denken. Dat is precies wat het project StigmaTools probeert te bereiken.

‘Wij willen stigma’s bestrijden door ze bespreekbaar te maken’, vertelt Ellen Spanjers van Zorgbelang Inclusief. ‘En door mensen aan het denken te zetten. Dat doen we met onze StigmaTools, allerlei spel- en werkvormen die ook nog eens leuk zijn om te doen.’

Wie is Ellen Spanjers?

Portret Ellen Spanjers
1 / 1

Wie is Ellen Spanjers?

Ellen Spanjers (Zorgbelang Inclusief) heeft tien jaar last gehad van eetstoornissen en aan den lijve ondervonden hoe vooroordelen je in de weg kunnen zitten.

Maar het zijn niet alleen vooroordelen van anderen. Het is ook je eigen schaamte, je zelfstigma’s. Of de angst dat anderen je op een bepaalde manier bekijken. Dus ook daar besteden we in onze StigmaTools aandacht aan. We spelen ze ook in zorgsettings met groepen patiënten, of ex-patiënten. Dan gaat het ook over hoe jij naar jezelf kijkt en hoe je denkt dat anderen naar jou kijken.’

Rare dingen doen

Stigma’s kunnen volgens Spanjers heel vervelende consequenties hebben voor mensen die een behandeling in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) hebben gehad. ‘Stel, je bent na allerlei therapieën hersteld en weer klaar om je plekje in de samenleving in te nemen. Dan blijkt ineens dat je met jouw geschiedenis moeilijk aan een baan komt. Zelfs vrijwilligerswerk lukt soms niet omdat mensen bang zijn dat je ‘rare’ dingen kan doen. Verzekeraars doen moeilijk en een rijbewijs krijg je ook niet zomaar. Maar het ergste is als de mensen om je heen je niet accepteren, hoe kun je dan je draai weer vinden?’

In behandeling geweest

Daar kunnen de StigmaTools  bij helpen. De spellen worden begeleid door mensen met een psychische kwetsbaarheid; vaak mensen die in behandeling zijn geweest voor een depressie, een verslaving of bijvoorbeeld een angststoornis. Tijdens zo’n spel vertellen deze begeleiders aan de hand van allerlei stellingen en vragen over hun eigen ervaringen. ‘Het is echter niet de bedoeling dat het daarbij blijft’, legt Spanjers uit. ‘Vooroordelen bestrijd je door op gelijkwaardige manier met elkaar in gesprek te gaan. Dus ook alle andere deelnemers worden uitgedaagd om iets over zichzelf te vertellen.’

Razende reporter vlogt over Stigmatools

Eind januari mocht de Razende Reporter van Voor Elkaar! meedoen met een training van gespreksleiders voor de Stigmatools. Hij maakte er deze vlog over.

Psychisch knel

En dan blijken de verschillen met mensen die een psychiatrisch verleden hebben, helemaal niet zo groot te zijn. Spanjers: ‘Heel veel mensen zitten wel eens psychisch in de knel en van die mensen zoeken er weer veel een of andere vorm van hulp. Alleen bij de één zijn de problemen erger dan bij de ander. En waar de één het redt met steun uit de omgeving, heeft de ander misschien weinig mensen om een beroep op te doen.’

Variaties

StigmaTools worden gebruikt in buurthuizen, bij wijkteams, bij vrijwilligersorganisaties, in opleidingen, maar ook bij publieke gebeurtenissen zoals popfestivals. ‘We hebben inmiddels zo’n 20 tools die we op allerlei verschillende manieren kunnen inzetten, afhankelijk van de setting. Sommige zijn voor kleine groepen, andere juist voor grote bijeenkomsten. Sommige werkvormen zijn geschikt voor werksituaties, andere juist voor in de buurt. We hebben bordspellen, kaartspellen, invulboekjes, actieve opdrachten, werkvormen waarbij je zit of loopt, voor kleine én grote groepen. We kunnen alles heel gericht aanpassen afhankelijk van het doel en de groep.’

‘Vooroordelen bestrijd je door in gesprek te gaan met mensen.'
Ellen Spanjers
Zorgbelang Inclusief

Uitrollen

Met de subsidie van Voor elkaar! wilde Spanjers het project verder uitrollen. Meer spelbegeleiders trainen en de StigmaTools vaker en op meer plaatsen inzetten. Daar is het project inmiddels volledig in geslaagd. Zo trainde Spanjers samen met haar collega’s 39 nieuwe begeleiders, die zowel ervaringsdeskundigen als professionals als ervaringsdeskundige professionals zijn. En er werden op allerlei plekken in Oost Nederland tijdens meer dan 40 bijeenkomsten stigmatoolspellen gespeeld.

Bagagedrager

Spanjers werkte al vele jaren met het bordspel Een Steekje Los?. Dat idee is ooit ontstaan vanuit Zorgbelang, maar het project groeide almaar verder uit en werd te groot om alleen daar onder te brengen. Dus richtte ze samen met anderen Stichting De Bagagedrager op. Zij verzorgen voor de StigmaTools de trainingen en de materialen voor organisaties in het hele land, zelfs tot in België. ‘Maar vanuit Zorgbelang Inclusief werken we er hier ook nog steeds mee’, legt ze uit. ‘Dit project is specifiek gericht op het werkgebied van Zorgbelang, om het als een olievlek te laten verspreiden. En dat is heel goed gelukt.’

Ervaringsdeskundigen Pascal en Astrid

Pascal Boonstoppel

Pascal Boonstoppel is ervaringsdeskundige en begeleidt vanuit IrisZorg de StigmaTools. Hij werkte voor het eerst met de StigmaTools tijdens het festival Appelpop. ‘Dat was voor ons ook best spannend. We hadden een groot bord bij ons met de tekst “Zijn psychische problemen in jouw familie bespreekbaar?” Dat trok de aandacht. Mensen vroegen waarom wij daar stonden, of ze begonnen zelf met een verhaal over hun familie. Op die manier gingen de gesprekken eigenlijk vanzelf. Inmiddels heb ik vrij vaak met de tools gewerkt en wat mij opvalt, is dat er vaak negatiever wordt gedacht over mensen met een verslaving dan over mensen met een andere psychische aandoening. Het is mooi dat wij daar met de StigmaTools wat aan kunnen doen.’

Astrid Elferink

Astrid Elferink werkt bij Stichting De Bagagedrager en is ervaringsdeskundig. Zij vertelt hoe het voor haar is om tijdens het spelen van stigmatools over je eigen ervaringen te praten en wat dat met je doet. ‘Mijn vader is alcoholist en heeft een bipolaire stoornis. Als gevolg daarvan heb ik PTSS ontwikkeld en ik heb een eetstoornis gehad. Daar vertel ik over in groepen waar we zo’n tool mee spelen, maar alleen als het gepast is. Dat is soms best heftig, ook voor mij, maar ik denk dat als je je eigen ervaringen inbrengt dat drempelverlagend werkt voor anderen die zich dan veiliger en vrijer voelen om ook iets persoonlijks te zeggen.’

Tweerichtingsverkeer

Het mooie van de StigmaTools is volgens Spanjers dat er echt goede gesprekken ontstaan. ‘Juist door die spelvorm zie je dat mensen open en eerlijk reageren. Ook iets van zichzelf laten zien, van hun eigen leven. Dan ontstaan er mooie dingen en zijn mensen bereid om kritisch naar hun eigen houding te kijken. Het is ook elke keer anders. Elke groep opnieuw. Het leidt vaak tot nieuwe inzichten, niet alleen bij de deelnemers, maar soms ook bij de begeleiders. Het is echt tweerichtingsverkeer. Mooi toch?!’

5 cruciale vragen

Vraag 1: Hoe weet je dat er behoefte aan jouw project was?

‘Omdat we almaar vragen krijgen van organisaties die StigmaTools willen inzetten. Mensen willen weten hoe het werkt, wat ze moeten doen, of ze de tools ook zelf kunnen gebruiken. En je ziet ook dat zorgaanbieders in de ggz, gemeenten en herstelcentra destigmatisering, herstelgericht werken én sociale inclusie als prioriteit in de beleidsplannen hebben staan. Er is duidelijk grote behoefte aan laagdrempelige interventies om stigma’s bespreekbaar te maken.’

Vraag 2: Met wie heb je samengewerkt?

‘Met de zorgorganisaties hier in de omgeving, met name IrisZorg en Ixta Noa. En met de gemeente Bronckhorst waar we de tools intensief inzetten. En natuurlijk met onze eigen Stichting De Bagagedrager.’

Vraag 3: Hoe zorgen jullie ervoor dat je veel mensen bereikt?

‘Het komt gewoon allemaal op ons af. Mensen zijn enthousiast en willen dit graag. Vaak horen ze ervan via sociale media. Ik ben daar zelf ook actief op en heb in ruim 25 jaar een enorm netwerk opgebouwd. Maar ook de andere gespreksleiders, stagiaires, studenten en deelnemers laten op sociale media blijken hoe belangrijk en leuk ze die StigmaTools vinden en ja, dan ontstaat de vraag vanzelf.’

Vraag 4: Hoe zorgen jullie voor veel impact?

‘Op de eerste plaats door de kracht van de herhaling. We proberen het altijd zo te regelen dat het geen eenmalige bijeenkomsten zijn, maar dat we een paar keer met dezelfde mensen deze tools spelen. Want dan werkt het veel beter. Dat lukt echt goed. Ik ken zelfs een buurthuis waar ze dit elke week spelen. Maar we zorgen ook dat ons werk ingebed wordt in opleidingen, trainingen, bij- en nascholingen voor mensen die in de ggz of het sociaal domein werken.’

Vraag 5: Wat is volgens jou de belangrijkste factor die het succes van jouw project bepaalt?

‘De mensen. De ervaringsdeskundige gespreksleiders die de tools uitdragen. Dat zijn mensen die het lef hebben om met zo’n groep in gesprek te gaan over hun eigen ervaringen. Ze moeten open over zichzelf durven zijn, maar ook anderen de veiligheid en de ruimte kunnen bieden om eerlijk over zichzelf te vertellen. Het is belangrijk dat de ervaringsdeskundigen zelf kiezen welke werkvorm (tool) bij hun past én dat zij dit ook kunnen uitdragen op een speelse en laagdrempelige manier om zo  mensen uit te nodigen om over taboerijk onderwerp in gesprek te gaan.

Als laatste denk ik dat je als projectleider een balans moet vinden tussen enerzijds strak de touwtjes in handen hebben en anderzijds durven loslaten. Dat betekent dat je zelf heel goed moet weten wat je met je project wilt bereiken; dat doel mag je niet uit het oog verliezen. Maar in de weg daar naartoe moet je ook openstaan voor ideeën en kwaliteiten van anderen waardoor zaken soms toch anders lopen dan je dacht. Uiteindelijk doe je het met zijn allen, met en voor elkaar.’