Voor vrouwen met een lage sociaaleconomische status is stoppen met roken extra lastig

Bijna 7% van de Nederlandse vrouwen rookt tijdens de zwangerschap. Onder laag opgeleide vrouwen is dat zelfs 22%. Het Trimbos-instituut heeft een richtlijn ontwikkeld voor zwangere vrouwen die willen stoppen met roken. Epidemioloog dr. Lilian Peters, socioloog dr. Danielle Jansen en promovenda Stella Weiland onderzoeken hoe zij de Trimbos richtlijn kunnen verbeteren en geschikt maken voor vrouwen met een lage sociaaleconomische status.

Alle betrokken onderzoekers werken bij de afdeling Midwifery Science. Deze onderzoeksgroep bevindt zich in Groningen (UMCG) en Amsterdam (Amsterdam UMC). Dr. Lilian Peters, epidemioloog, vindt het heel belangrijk om zwangere vrouwen die willen stoppen met roken te ondersteunen. ‘Wat mij persoonlijk drijft, is dat iedereen weet dat roken tijdens een zwangerschap slecht is. Het leidt tot meer miskramen, vroeggeboorten, aangeboren afwijkingen en zelfs tot overlijden. Toch is het niet altijd eenvoudig om te stoppen. Stoppen levert een grote gezondheidswinst voor zowel moeder als kind.’

Lilian: ‘Het is belangrijk om te luisteren naar de vrouwen. Zij kunnen zelf het beste aangeven wat hen helpt bij het stoppen met roken. Dat kan per regio verschillend zijn.’

‘Omdat roken tijdens de zwangerschap een lastige verslaving kan zijn, vind ik het belangrijk dat vrouwen hiervoor de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben.’ Stella Weiland, promovenda

Trimbos richtlijn

‘Het Trimbos-instituut heeft een richtlijn ontwikkeld voor professionals die te maken krijgen met zwangere vrouwen die roken. Op basis van een aantal opties in een stroomdiagram geeft de richtlijn de mogelijkheden van ondersteuning aan, zoals of iemand tijdens een eerdere zwangerschap rookte, gemotiveerd is te stoppen met roken en een partner heeft die rookt.’, legt Lilian uit. ‘We zien dat de gehele keten deze richtlijn niet in de dagelijkse praktijk toepast. Wij willen onderzoeken waar dat mee te maken heeft.’

Lage sociaaleconomische status

‘We voeren dit onderzoek uit in 9 regio’s in Noord Nederland. Hier wonen relatief veel mensen met een lage sociaaleconomische status.’, aldus dr. Danielle Jansen. ‘Dat gaat vaak gepaard met multi-problematiek zoals schulden, zorgen en hoge stresslevels. 22% van de zwangere vrouwen in provincie Groningen die roken is laag opgeleid. In een omgeving waar veel mensen roken, kan het extra lastig zijn om te stoppen. Daar moet je sterk voor in je schoenen staan.’ Stella Weiland voegt toe: ‘Vrouwen met een lage sociaaleconomische status hebben vaak een kleiner sociaal netwerk, wat hen extra kwetsbaar maakt. Dit kan van invloed zijn op de ondersteuningsbehoefte bij het stoppen met roken tijdens de zwangerschap. Daarom is het van belang dat we de richtlijn juist bij deze groep vrouwen onderzoeken.’

‘We hebben samen met ervaringsdeskundigen de interviewvragen opgesteld, zodat deze de juiste toon bevatten en de vrouwen zich op hun gemak voelden om hun verhaal met ons te delen.’ Dr. Lilian Peters, epidemioloog

Samenwerkingsverband

Lilian: ‘In elke regio werken we samen met zorgprofessionals die werkzaam zijn in een verloskundig samenwerkingsverband (VSV), zoals de verloskundigen, gynaecologen, kraamverzorgenden. In het project Samen Stoppen, Samen Sterk breiden we dit netwerk uit met JGZ-artsen, huisartsen en verslavingsartsen, zodat we een betere afstemming in de zorgketen realiseren.
We denken dat de regionale context en setting bepalend is voor de implementatie van de richtlijn. Wat in Groningen wel werkt, hoeft niet per definitie te werken in een andere regio. Het gaat veelal om praktische zaken die regionaal verschillen, zoals het doorverwijzen naar andere zorgverleners. Daarom maken we in elke regio samen een plan van aanpak. In het Martini ziekenhuis is bijvoorbeeld een ‘stoppen met roken coach’ van verslavingszorg Noord Nederland ingezet. Alle geleerde lessen tijdens dit onderzoek nemen we mee naar volgende regio’s die een plan van aanpak gaan maken.’

Lilian Peters (links) en Stella Weiland (rechts)

Samen met vrouwen

Is de huidige richtlijn niet bekend genoeg, of zijn er problemen in de praktijk om deze te implementeren? Lilian legt uit dat bij de ontwikkeling van de Trimbos richtlijn zorgverleners uit de geboortezorg betrokken zijn geweest, maar de vrouwen zelf slechts in beperkte mate. ‘Voor ons onderzoek is dat dus essentieel. We hebben eerst hun ervaringen in kaart gebracht. Wat heeft ervoor gezorgd dat ze stopten met roken, welke belemmeringen waren er. We bereiken de vrouwen via sociale media en met ondersteuning vanuit Zorgbelang Groningen en ervaringsdeskundigen in armoede en sociale uitsluiting van de stichting Sterk uit Armoede. Zij hielpen bijvoorbeeld met de werving van vrouwen in ons onderzoek maar ook met het opstellen van de interviewvragen.’

Resultaten

De inventarisatie onder de vrouwen en zorgprofessionals is inmiddels afgerond. Lilian: ‘We zijn nu bezig om in alle 9 regio’s het plan van aanpak te maken. Daarna willen we evalueren hoe de richtlijn in de praktijk wordt toegepast en met welk resultaat. Bijvoorbeeld:

Hoeveel vrouwen rookten er en hoeveel zijn daarmee gestopt?
Welke ondersteuning heeft hen hierbij het beste geholpen?
Hoe hebben zorgverleners de verbeterde implementatie ervaren?
En overstijgend: zien we inderdaad verschillen tussen de 9 regio’s?

Het kan maar zo zijn dat blijkt dat een stoppen met roken coach vanuit de verslavingszorg betere ondersteuning biedt dan een geboorteprofessional. Of dat de wijze van contact (bijvoorbeeld ook telefonisch) ook buiten kantooruren essentieel is om het stoppen met roken vol te houden. Deze resultaten zullen waardevol zijn, mede ook voor andere gedeeltes van Nederland.’

Stella: ‘Vrouwen vinden het belangrijk dat de verantwoordelijkheid bij hen ligt en dat de zorgverlener zonder oordeel en met respect het gesprek met ze aan gaat. Daarnaast moet roken als verslaving niet worden onderschat.’

Implementatie

Lilian maakt zich niet zoveel zorgen dat de verbeterde richtlijn straks niet wordt gebruikt. ‘Wij merken in de verschillende VSVs een enorme betrokkenheid van zorgprofessionals en andere zorgverleners. Ik denk oprecht dat daardoor meer vrouwen ondersteuning krijgen die aansluit op hun behoefte en wat uitvoerbaar is in de dagelijkse praktijk van de verschillende zorgverleners. Wij gaan uiteraard onze bevindingen delen via publicaties in zowel internationale als nationale vakbladen en via workshops en korte presentaties aan vakgenoten. Daarnaast verspreiden wij kennis op festivals, zoals vorig jaar bij het Noorderzon. Ten slotte willen we in gesprek met de zorgverzekeraars. Het is belangrijk dat een succesvolle implementatie en daarmee een goede ondersteuning bij het stoppen met roken volledig wordt vergoed, dat is nu niet altijd het geval.’

Vervolg

Het project heeft een looptijd tot eind 2022, dan zijn alle resultaten bekend. Als de onderzoekers tussentijdse resultaten hebben, plaatsen ze deze op de website zwangerschap en geboorte Noord Nederland.

Tabaksontmoediging

Onderzoeksinstellingen, praktijkinstellingen en andere partijen ontwikkelen kennis over tabaksontmoediging. Deze kennis draagt bij aan de volksgezondheid in het algemeen en de Rookvrije Generatie in het bijzonder. Dit project is één van de vele projecten die wij stimuleren en zo een bijdrage leveren aan tabaksontmoediging.

Contact met projectteam

Heb je vragen naar aanleiding van dit interview? Stuur dan gerust een bericht naar Stella Weiland via s.weiland@umcg.nl.

Meer weten?

Colofon

ZonMw stimuleert gezondheidsonderzoek en zorginnovatie. ZonMw financiert gezondheids-onderzoek en stimuleert het gebruik van de ontwikkelde kennis - om daarmee de zorg en gezondheid te verbeteren. ZonMw heeft als hoofdopdrachtgevers het ministerie van VWS en NWO.

Redactie: Milou Oomens (Doelgroep in Beeld)